Το να είσαι καλός στη διαχείριση των χρημάτων, δεν σημαίνει μόνο να γνωρίζεις οικονομικά, αλλά να κρατάς και τη σωστή στάση. Οι οικονομικές αποφάσεις επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από ασυνείδητες συναισθηματικές παρορμήσεις και μερικές φορές αυτές οι παρορμήσεις οδηγούν σε μια κακή σχέση με το χρήμα.
«Εάν δεν γνωρίζουμε ποιο είναι το ζήτημα, δεν μπορούμε να το αλλάξουμε», λέει ο Δρ Alex Melkumian, θεραπευτής γάμου και οικογένειας και ιδρυτής του Κέντρου Χρηματοοικονομικής Ψυχολογίας.
Ο Δρ. Bradley Klontz, οικονομικός ψυχολόγος και συνιδρυτής του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικής Ψυχολογίας, εδώ και χρόνια ερευνά ασυνείδητα πρότυπα που επηρεάζουν την οικονομική συμπεριφορά, τα οποία αποκαλεί «σενάρια χρημάτων». Το CNBC Select μίλησε με τον Klontz και άλλους ειδικούς, οι οποίοι δίνουν συμβουλές σχετικά με τον εντοπισμό και την αντιμετώπιση αυτών των συμπεριφορών.
Τα 4 σενάρια για τα χρήματα
Τα σενάρια για τα χρήματα είναι ένας τρόπος για να δώσετε όνομα σε ένα σύμπλεγμα υποκείμενων πεποιθήσεων που έχετε σχετικά με τα χρήματα και οι οποίες τείνουν να οδηγούν σε ορισμένες οικονομικές συμπεριφορές.
Οι άνθρωποι συχνά έχουν ένα μείγμα και των τεσσάρων σεναρίων για τα χρήματα κάπου βαθιά στο μυαλό τους, αλλά ορισμένα σενάρια παρουσιάζονται πιο έντονα σε διαφορετικά άτομα (και σε διαφορετικές καταστάσεις).
Αυτές οι ασυνείδητες νοοτροπίες συνδέονται συνήθως με αυτά που μαθαίνουμε και βιώνουμε ως παιδιά και τον τρόπο με τον οποίο αντιδρούμε σε αυτές τις εμπειρίες. «Θα μπορούσατε να έχετε παιδιά που μεγαλώνουν στο ίδιο νοικοκυριό, βιώνοντας το ίδιο πράγμα. Αλλά το πώς θα εξελιχθεί η κατάσταση για τον καθένα είναι τελείως διαφορετικό πράγμα», λέει η η Natasha Knox, Certified Financial Behavior Specialist και CFP®. Ένα παιδί μπορεί όταν μεγαλώσει να διαμορφώσει την οικονομική συμπεριφορά του με βάση όσα είχε δει, ενώ ένα άλλο θα υιοθετήσει μια εντελώς διαφορετική νοοτροπία. Αλλά και στις δύο περιπτώσεις, λέει η Knox, η αντίδραση καθοδηγείται από συναισθήματα.
Αποφυγή χρημάτων
Όσοι εμφανίζουν χαρακτηριστικά αποφυγής χρημάτων βλέπουν τον πλούτο με μία δόση αηδίας. «Πρόκειται για μια γενική αρνητική σχέση στα χρήματα και στους πλούσιους ανθρώπους», λέει ο Klontz. Οι πεποιθήσεις αποφυγής χρημάτων περιλαμβάνουν τις εξής απόψεις:
- Οι πλούσιοι είναι άπληστοι
- Δεν είναι ok να έχεις περισσότερα από όσα χρειάζεσαι
- Είναι αρετή το να έχεις λιγότερα χρήματα
Γιατί αυτό μπορεί να είναι πρόβλημα και πώς να το αντιμετωπίσετε
Το να έχετε μια κακή άποψη για τα χρήματα μπορεί να αυξήσει τις πιθανότητες να αυτο-σαμποτάρετε ασυνείδητα τα οικονομικά σας παραμελώντας οτιδήποτε σχετίζεται με τη διαχείριση χρημάτων. «Αν κάποιος έχει μια νοοτροπία αποφυγής χρημάτων, θα υπάρχει αρκετή οικονομική ανησυχία, οικονομικός φόβος και οικονομικό άγχος», λέει ο Melkumian.
Για να αντιμετωπίσει κανείς τη στάση που έχει να κάνει με την αποφυγή χρημάτων, ο Klontz προτείνει τη δημιουργία μιας πιο ισορροπημένης άποψης για τον πλούτο και τους πλούσιους. Ενώ μερικοί άνθρωποι πλουτίζουν εκμεταλλευόμενοι άλλους, αυτό δεν αποτελεί παγκόσμια αλήθεια. Θα μπορούσε να είναι χρήσιμο να βρείτε ανθρώπους με τους οποίους μπορείτε να έχετε επαφή και τους οποίους θεωρείτε πλούσιους (ακόμα και αν δεν είναι διάσημοι) οι οποίοι ζουν με τρόπο που εσείς θεωρείτε ενάρετους και να μάθετε πώς βγάζουν χρήματα και τι κάνουν με αυτά.
Χρηματολατρεία
Η λατρεία του χρήματος είναι η πεποίθηση ότι τα χρήματα είναι η απάντηση σε όλα τα προβλήματά σας. Όταν έχεις μια τέτοια στάση ζωής, συνήθως έχεις τις εξής απόψεις:
- Τα χρήματα κάνουν τη ζωή καλύτερη
- Τα λεφτά αγοράζουν την ελευθερία
- Δεν μπορείς ποτέ να έχεις αρκετά χρήματα
Γιατί αυτό μπορεί να είναι πρόβλημα και πώς αντιμετωπίζεται
Μια νοοτροπία που έχει να κάνει με τη λατρεία του χρήματος οδηγεί τους ανθρώπους να επιδιώκουν την ευτυχία μέσω αγορών, γεγονός που μπορεί να μειώσει την απόλαυση της ζωής σας σε έναν…. αριθμό με πολλά μηδενικά σε έναν τραπεζικό λογαριασμό. Αυτό μπορεί εύκολα να ξεφύγει από τον έλεγχο, καθώς τα χρήματα αναμφίβολα κάνουν πολλά πράγματα πιο εύκολα, πχ είναι αγχωτικό όταν δυσκολεύεστε να πληρώσετε τους λογαριασμούς σας, όμως δεν είναι μόνο αυτό το νόημα της ζωής.
«Δεν λύνει όλα τα προβλήματα της ζωής», λέει ο Klontz. «Το να αγοράζεις πράγματα σε κάνει πραγματικά πιο ευτυχισμένο; Και αν ναι, πόσο καιρό; Γιατί συνήθως οι άνθρωποι έχουν τύψεις όταν κάνουν αγορές».
Η λύση είναι να αλλάξετε τη νοοτροπία σας για να εστιάσετε σε αυτό που σας φέρνει χαρά. «Δεν είναι πραγματικά τα χρήματα που σε κάνουν ευτυχισμένο», λέει ο Klontz. «Είναι αυτό που κάνεις με αυτά». Για να εστιάσετε τις δαπάνες σας σε αυτά που θα σας αποφέρουν τα πιο θετικά, μακροπρόθεσμα οφέλη, κάντε μια λίστα με τα πράγματα στα οποία ξοδεύετε συχνά χρήματα. Στη συνέχεια, αναθεωρήστε αυτήν τη λίστα και προσδιορίστε τι σας έκανε να νιώθετε ικανοποιημένοι. Αυτό μπορεί να σας βοηθήσει να δώσετε προτεραιότητα στις δαπάνες που θα κάνετε, με ουσιαστικό τρόπο.
Το χρήμα δίνει Status
Οι πεποιθήσεις που έχουν να κάνουν με το status λόγω χρημάτων τείνουν να συνδέουν την προσωπική αξία με την οικονομική αξία. Αυτές οι απόψεις περιλαμβάνουν τα εξής:
- Η αυτοεκτίμησή σας έχει να κάνει με την οικονομική αξία σας
- Οι άνθρωποι πρέπει να δουν τον πλούτο σας
- Αγοράζω μόνο καινούργια πράγματα
Γιατί αυτό μπορεί να είναι πρόβλημα και πώς αντιμετωπίζεται
Το σενάριο αυτό προσωποποιείται στους influencers των social media που επιδεικνύουν ακριβά ρολόγια, αυτοκίνητα και ρούχα. «Είναι επιβεβαίωση και αποδοχή… αυτό επιδιώκουμε», λέει ο Melkumian. Οι συμπεριφορές αυτές μπορούν να οδηγήσουν στην εξής κατάσταση: να καταλήξετε να τελειώνει πάντα ο μισθός και να περιμένετε τον επόμενο, ακόμη και όταν το εισόδημά σας αυξάνεται.
Προτού κάνετε μια ακριβή αγορά, αναρωτηθείτε γιατί το κάνετε και αν αντιστοιχεί στον προϋπολογισμό σας. Πρέπει να χρεωθείτε (ακόμα και αν είναι με τη μορφή υπολοίπου πιστωτικής κάρτας που πρέπει να πληρώνετε κάθε μήνα) για να κάνετε την αγορά; Αν ναι, αυτό είναι red flag, καθώς στην πραγματικότητα δεν μπορείτε να αντέξετε οικονομικά αυτό που θέλετε και θα πρέπει να σκεφτείτε καλά πριν το αγοράσετε, ανεξάρτητα πόσο σας αρέσει.
Χρηματική εγρήγορση
Όσοι είναι alert για τα χρήματα τείνουν να είναι πιο σφιχτοί και να αποφεύγουν τις επιπόλαιες δαπάνες. Οι πεποιθήσεις που σχετίζονται με αυτό το σενάριο περιλαμβάνουν τα εξής:
- Πρέπει να εξοικονομούμε χρήματα
- Δεν πρέπει να λέμε σε κανέναν πόσα χρήματα έχουμε ή πόσα βγάζουμε
- Είναι υπερβολικό να ξοδεύεις χρήματα για τον εαυτό σου
Γιατί αυτό μπορεί να είναι πρόβλημα και πώς αντιμετωπίζεται
Από πολλές απόψεις, η κατάσταση εγρήγορσης για τα χρήματα είναι το αντίθετο του τρίτου σεναρίου, δηλαδή όσων θεωρούν πως το χρήμα δίνει status. Αυτό το σενάριο μπορεί να σας βοηθήσει να δημιουργήσετε υγιείς οικονομικές συνήθειες, όπως να έχετε λιγότερα χρέη σε πιστωτικές κάρτες και μεγαλύτερη περιουσία. Αλλά υπάρχει και μια σκοτεινή πλευρά σε αυτό. «Οι άνθρωποι μπορεί να είναι τόσο ανήσυχοι για τα χρήματα, που δεν μπορούν ποτέ να τα απολαύσουν», λέει ο Klontz. «Ο Ebenezer Scrooge ήταν ένα ακραίο παράδειγμα».
Ένας τρόπος για να αντιμετωπίσετε το συγκεκριμένο πρόβλημα είναι να κάνετε ελεγχόμενες αγορές για πράγματα που συνήθως θεωρούσατε πολύ ακριβά. Η έκθεση σε αυτό που φοβάσαι μειώνει το άγχος, λέει ο Klontz. Φυσικά, βεβαιωθείτε ότι έχετε πράγματι χρήματα για αυτές τις αγορές, ώστε να μην φτάσετε στο άλλο άκρο και καταλήξετε ξαφνικά να κάνετε υπερβολικές δαπάνες.
Τα τέσσερα αυτά σενάρια που έχουν να κάνουν με το χρήμα είναι κατηγορίες πεποιθήσεων που υποστηρίζονται από σχετικές έρευνες και οι οποίες τείνουν να διαμορφώνουν τις οικονομικές σας αποφάσεις. Μπορείτε να επιδείξετε τάσεις για περισσότερα από ένα σενάρια και το πώς αυτές οι νοοτροπίες επηρεάζουν τη συμπεριφορά σας μπορεί να είναι ακόμη και περιστασιακό. Τα συναισθήματα που οδηγούν αυτές τις συμπεριφορές είναι συχνά ασυνείδητα και αν εντοπίσετε τη βασική αιτία, μπορείτε να αρχίσετε να κάνετε βήματα για να αλλάξετε την κατάσταση.
