Όταν στολίζουμε το χριστουγεννιάτικο δέντρο, σπάνια σκεφτόμαστε ότι η πράξη αυτή μπορεί να έχει ρίζες που φτάνουν βαθιά στην αρχαιότητα. Όμως, οι αρχαίοι Έλληνες είχαν τη δική τους εκδοχή ενός “χριστουγεννιάτικου δέντρου”. Το έθιμο αυτό ήταν γνωστό ως Ειρεσιώνη και σχετιζόταν με τους καρπούς της γης, την ευφορία και την ευγνωμοσύνη στους θεούς.
Τι ήταν η Ειρεσιώνη;
Η Ειρεσιώνη ήταν ένας κλάδος από ελιά ή αγριελιά (κότινος), στολισμένος με λευκά και κόκκινα νήματα από μαλλί. Πάνω του κρεμούσαν φθινοπωρινούς καρπούς όπως σύκα, καρύδια, αμύγδαλα, κάστανα και δημητριακά, μαζί με φιάλες γεμάτες μέλι και λάδι. Η λέξη “Ειρεσιώνη” προέρχεται από το “είρος”, που σημαίνει μαλλί, ενώ η παρουσία της είχε ως στόχο να εξασφαλίσει την ευημερία και την προστασία του νοικοκυριού.
Στην αρχαία Αθήνα, κατά τη γιορτή των Πυανέψιων (22 Σεπτεμβρίου – 20 Οκτωβρίου), παιδιά “αμφιθαλή” – δηλαδή εκείνα που είχαν και τους δύο γονείς τους εν ζωή – περιφέρονταν στους δρόμους κρατώντας την Ειρεσιώνη και ψάλλοντας έναν ύμνο. Αυτός ο ύμνος, που μοιάζει με τα σημερινά κάλαντα, ζητούσε ευλογία και ευφορία για το σπιτικό. Σε αντάλλαγμα, οι οικοδεσπότες τούς πρόσφεραν φιλοδωρήματα, κυρίως φαγητά και δώρα.
Όταν τα παιδιά επέστρεφαν στο σπίτι, η Ειρεσιώνη κρεμιόταν πάνω από την εξώπορτα, όπου έμενε για έναν χρόνο. Την επόμενη χρονιά, αντικαθιστόταν με μια καινούργια, ενώ η παλιά καίγονταν σε τελετουργική φωτιά.
Η ιστορία της Ειρεσιώνης συνδέεται με τον Θησέα και την αποστολή του στην Κρήτη για να σκοτώσει τον Μινώταυρο. Σύμφωνα με τη μυθολογία, πριν φύγει, ο Θησέας σταμάτησε στη Δήλο και υποσχέθηκε στον Απόλλωνα να του προσφέρει στολισμένα κλαδιά ελιάς ως ευχαριστία, αν επέστρεφε νικητής. Όταν γύρισε, εκπλήρωσε την υπόσχεσή του και καθιέρωσε το έθιμο της Ειρεσιώνης.
Από την Ειρεσιώνη στο Χριστουγεννιάτικο δέντρο
Η Ειρεσιώνη συνέχισε να υπάρχει ως έθιμο για αιώνες, όμως με την επικράτηση του Χριστιανισμού, το Βυζαντινό κράτος το χαρακτήρισε ειδωλολατρικό και απαγόρευσε την τέλεσή του. Παρ’ όλα αυτά, οι Έλληνες που ταξίδευαν μετέφεραν το έθιμο στους Βόρειους λαούς, όπου δεν υπήρχαν ελιές. Εκεί, οι κάτοικοι άρχισαν να στολίζουν δέντρα που φύονταν στην περιοχή τους, όπως τα έλατα.
Αιώνες αργότερα, το έθιμο επανεισάχθηκε στην Ελλάδα από τους Βαυαρούς που συνόδευαν τον Όθωνα. Το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο στην Ελλάδα στολίστηκε στα ανάκτορα του Ναυπλίου το 1833 και σταδιακά επικράτησε έναντι του ελληνικού χριστουγεννιάτικου καραβιού. Οι Έλληνες, έχοντας την Ειρεσιώνη στην πολιτιστική τους μνήμη, υιοθέτησαν το έλατο ως το σύγχρονο χριστουγεννιάτικο δέντρο.
Από την Ειρεσιώνη της ελιάς στο στολισμένο έλατο, η παράδοση του δέντρου ως σύμβολο ευφορίας και γιορτής παραμένει ζωντανή. Αν και το αρχαίο έθιμο χάθηκε, η ουσία του διατηρήθηκε και συνεχίζει να μας ενώνει με τις ρίζες μας, κάθε φορά που ανάβουμε τα λαμπάκια του δέντρου μας.
