«Ένας υπεύθυνος επιχειρηματίας είναι ένας πραγματικός πολίτης της Ρωσίας, που αντιλαμβάνεται και ενεργεί προς τα συμφέροντα της χώρας του», είπε ο Βλαντίμιρ Πούτιν στην εγχώρια οικονομική ελίτ, σε κατ’ ιδίαν συνάντηση που έγινε την Πέμπτη στο Κρεμλίνο.
«Δεν κρύβει περιουσιακά στοιχεία στο εξωτερικό», τόνισε, «αλλά καταχωρεί επιχειρήσεις εδώ και δεν γίνεται εξαρτώμενος από ξένες αρχές».
Ήταν η πρώτη συνάντηση του είδους της εν μέσω πολέμου στην Ουκρανία. Το προεδρικό μήνυμα ήταν σαφές.
Οι ολιγάρχες πρέπει να βάλουν «πλάτη», μεταφέροντας τα χρήματά τους στη Ρωσία, στηρίζοντας την οικονομία της και την δοκιμαζόμενη κοινωνία της απέναντι στις δυτικές κυρώσεις.
Πολλοί από αυτούς έχουν άλλωστε τεθεί και οι ίδιοι ή/και οι επιχειρήσεις τους σε καθεστώς κυρώσεων από τη Δύση.
Όμως τα άρτι ανακοινωθέντα σχέδια της ρωσικής κυβέρνησης για άντληση περίπου 300 δισεκατομμυρίων ρουβλιών (3,9 δισ. δολάρια) με την επιβολή έκτακτου φόρου υπερκερδών -εξαιρουμένων των εταιρειών ενέργειας- ουδόλως τους… ενθουσιάζουν.
Πολλώ μάλλον όταν το υπουργείο Οικονομικών διεμήνυσε ότι, αν και η εισφορά θα θεσμοθετηθεί το 2024, αναμένει οι εταιρίες να καταβάλουν πληρωμές και φέτος.
Στο μεσοδιάστημα, το «κρυφτό» των Ρώσων ολιγαρχών με τις δυτικές κυρώσεις καλά κρατεί. Με διάφορες μεθόδους και μέσα τις παρακάμπτουν. Ορισμένοι περνούν και στην επίθεση, με μηνύσεις.
Ο Ρομάν Αμπράμοβιτς, ο Αλισέρ Ουσμάνοφ, καθώς και οι τραπεζίτες Πίτερ Άβεν και Μιχαήλ Φρίντμαν είναι μόνο μερικοί από τους τουλάχιστον 20 Ρώσους μεγιστάνες που υπολογίζεται ότι καταφεύγουν νομικά κατά των κυρώσεων που τους έχουν επιβληθεί στην ΕΕ και στη Βρετανία.
Ανάλογο εγχείρημα του Ρώσου «βασιλιά του αλουμινίου» Όλεγκ Ντεριπάσκα κατά των ΗΠΑ έχει πέσει στο κενό.
«Κρυφτό» με τις κυρώσεις
Στον ένα και πλέον χρόνο εν τω μεταξύ από την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, η Δύση έχει μπλοκάρει ή κατασχέσει περιουσιακά στοιχεία που ανήκουν ή ελέγχονται από Ρώσους, συνολικού ύψους άνω των 58 δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Το ποσό αυτό αναφέρει στην τελευταία ανακοίνωσή της η πολυεθνική ομάδα εργασίας «Ρωσικές ελίτ, πληρεξούσιοι και ολιγάρχες».
Γνωστή με το ακρωνύμιο REPO, ολοκλήρωσε την Πέμπτη την έκτη συνάντηση αξιολόγησης και συνέχισης του έργου της, με τη συμμετοχή αξιωματούχων των ΗΠΑ, Καναδά, Γερμανίας, Ιταλίας, Γαλλίας, Βρετανίας, Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Αυστραλίας και Ιαπωνίας.
Με το πέρας της, η ομάδα εξέδωσε κατευθυντήριες προς τον ιδιωτικό τομέα για τον εντοπισμό και την αποτροπή κοινών μεθόδων παράκαμψης των κυρώσεων.
Μνημονεύονται διάφορες. Μεταξύ αυτών είναι η χρήση μελών της οικογένειας και συνεργατών για διασφάλιση της πρόσβασης σε περιουσιακά στοιχεία που υπόκεινται σε κυρώσεις, η δημιουργία πολύπλοκων δομών ιδιοκτησίας για την αποφυγή εντοπισμού ή/και η χρήση αρμοδιοτήτων τρίτων.
Πρόκειται συχνά για έναν δαίδαλο από εταιρείες-βιτρίνες, λογαριασμούς και εταιρείες σε φορολογικούς παραδείσους, ανώνυμα κεφάλαια και τρίτα μέρη, που κάνουν τη δήμευση περιουσίας των υπό κυρώσεις ολιγαρχών μια δύσκολη υπόθεση.
Μόνο στο Λονδίνο, για παράδειγμα, έκθεση της οργάνωσης κατά της διαφθοράς Transparency International αναφέρει ότι υπάρχουν 52.000 ακίνητα που παραμένει άγνωστο σε ποιον ακριβώς ανήκουν.
Υπάρχουν «πάρα πολλοί τρόποι» για να αποφύγουν οι ολιγάρχες τις κυρώσεις, τονίζει ο Ντάνκαν Χάμες, διευθυντής πολιτικής του βρετανικού τμήματος της οργάνωσης.
«Υποψιαζόμαστε ότι απλώς ροκανίζουν χρόνο», παρατηρεί, «περιμένοντας καλύτερες μέρες»…
Αλλαγή τακτικής
Από την αρχή του πολέμου στην Ουκρανία, περισσότερες από 30 χώρες που αντιπροσωπεύουν πάνω από το ήμισυ της παγκόσμιας οικονομίας έχουν επιβάλει σειρά κυρώσεων στη Ρωσία -τις περισσότερες από οποιαδήποτε άλλη χώρα στον κόσμο.
Σε αυτές συγκαταλέγονται περίπου 2.500 ρωσικές εταιρείες, κυβερνητικοί αξιωματούχοι, ολιγάρχες και μέλη των οικογενειών τους.
Όπως όμως καταδεικνύει και η μέχρι σήμερα εμπειρία, αυτές οι προσπάθειες παραμένουν σε σημαντικό βαθμό αναποτελεσματικές, όπως καταγράφει νέα μελέτη ομάδας ερευνητών στο Κολλέγιο Ντάρτμουθ: ένα ιδιωτικό ερευνητικό πανεπιστήμιο στο Νιού Χάμσαϊρ, από τα καλύτερα στις ΗΠΑ.
Εκεί που θα πρέπει πλέον να επικεντρωθούν οι δυτικές κυβερνήσεις, αναφέρουν, είναι στους ειδικούς -δικηγόρους, λογιστές και τραπεζίτες- που δημιουργούν και διαχειρίζονται τις υπεράκτιες οικονομικές αυτοκρατορίες των ολιγαρχών.
Ειδικά οι Ρώσοι, αναφέρει η μελέτη, «συγκεντρώνουν τις υπεράκτιες δραστηριότητές τους σε μια χούφτα μπουτίκ εταιρειών διαχείρισης πλούτου».
Ως εκ τούτου, οι ερευνητές προτείνουν μια νέα προσέγγιση στις κυρώσεις, επικεντρωμένη σε επαγγελματίες διαχείρισης περιουσίας, που συνδέονται με πολλαπλούς ολιγάρχες.
Αυτή η τακτική, υπογραμμίζουν, μπορεί «να διαταράξει τα οικονομικά και τις συμμαχίες των πλούσιων πελατών τους» και να είναι «πιο αποτελεσματική και αποδοτική στη διακοπή των σκοτεινών ροών χρηματοδότησης».
Γιατί χωρίς αυτούς, εν τέλει, «το σύστημα δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει».
Αν και αυτό δεν ισχύει μόνο τους Ρώσους ολιγάρχες, στην έκθεση χαρακτηρίζονται ως ομάδα «έντονης ευπάθειας» σε αυτόν τον τομέα.
Ενδεικτικά, έκθεση του 2017 κατέγραψε ότι το 60% του ρωσικού πλούτου βρισκόταν σε εταιρείες offshore.
Σήμερα, έχουν ήδη ληφθεί κάποια πρώτα περιοριστικά μέτρα προς αυτή την κατεύθυνση από τις ΗΠΑ, την ΕΕ και τη Βρετανία.
Ακόμη κι έτσι ωστόσο, παρατηρεί στο πρακτορείο AFP η Τζόντι Βιτόρι, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Τζόρτζταουν στην Ουάσιγκτον και ειδική αναλύτρια σε θέματα διαφθοράς, είναι δύσκολο να υπολογιστεί σε ποιό ακριβώς βαθμό έχουν πληγεί οικονομικά οι Ρώσοι ολιγάρχες, απλά «επειδή δεν γνωρίζουμε πόσο πλούτο είχαν»…
