Η σαρωτική νίκη του Ντόναλτ Τραμπ στις εκλογές του Νοεμβρίου στις ΗΠΑ προκάλεσε γρήγορα ανησυχίες στην ΕΕ. Βασικά ζητήματα που κυριαρχούν στις συζητήσεις σε όλη την Ευρώπη περιλαμβάνουν τον πόλεμο στην Ουκρανία, τις εμπορικές συμφωνίες και την όξυνση της πόλωσης. Η ήπειρος αγωνίζεται να βρει αποτελεσματικές λύσεις, αλλά απαιτείται περισσότερη ανεξαρτησία από τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Οι νέοι δασμοί ενδέχεται να βλάψουν τις ευρωπαϊκές εξαγωγές σε τομείς όπως τα αυτοκίνητα και τα χημικά, που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις εξαγωγές των ΗΠΑ
Μετά την ήττα το 2020 από τον Τζο Μπάιντεν, οι Ρεπουμπλικάνοι πήραν ξανά το προβάδισμα και στις 20 Ιανουαρίου ο Ντόναλντ Τραμπ θα αναλάβει ξανά τα καθήκοντά του. Η Καμάλα Χάρις, η υποψήφια των Δημοκρατικών για την προεδρία, πήρε το χρίσμα όταν ο Τζο Μπάιντεν ανακοίνωσε την απόφασή του να αποσυρθεί από την κούρσα του 2024. Αυτό έγινε εν μέσω αυξανόμενων ανησυχιών μεταξύ των Δημοκρατικών για το εάν θα πρέπει να παραμείνει υποψήφιος για την προεδρία του κόμματος μετά από την κακή απόδοσή του στο ντιμπέιτ του Ιουνίου. Στον ακόλουθο χάρτη μπορεί κανείς να δει πόσο μεγάλη ήταν η νίκη των Ρεπουμπλικάνων.
Χάρτης των εκλογικών αποτελεσμάτων στις ΗΠΑ 2024 ανά πολιτεία
Οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι συνεχάρησαν αμέσως τον Ντόναλντ Τραμπ για τη νίκη του, αλλά γνωρίζουν ότι ένας οικονομικός πόλεμος είναι μάλλον προ των πυλών. Κατά τη διάρκεια της πρώτης προεδρίας του Τραμπ, υπήρξαν αρκετές στιγμές έντασης μεταξύ των Ευρωπαίων ηγετών και του πρώην ηγέτη του Λευκού Οίκου, ιδίως σχετικά με το όραμά του «Πρώτα η Αμερική». Αυτήν τη φορά, με τον πόλεμο στην Ουκρανία και την κλιμάκωση των εντάσεων στη Μέση Ανατολή, το γεωπολιτικό τοπίο έχει αλλάξει σημαντικά, καθιστώντας δύσκολη την εξαγωγή συμπερασμάτων. Ένα είναι σίγουρο: τίποτα δεν μπορεί να θεωρείται δεδομένο.
Τι συνέβη στην οικονομία της ΕΕ όταν ήταν πρόεδρος ο Τραμπ;
Όταν ο Ντόναλντ Τραμπ έγινε για πρώτη φορά πρόεδρος, το 2017, υποσχέθηκε να αναθεωρήσει τις εμπορικές σχέσεις των ΗΠΑ, με στόχο την προστασία της αμερικανικής βιομηχανίας και την αντιμετώπιση των εμπορικών ανισορροπιών. Η οικονομική πολιτική επικεντρώθηκε σε μειώσεις φόρων σε ατομικούς και εταιρικούς φόρους, στον εμπορικό προστατευτισμό και στην απορρύθμιση.
Η πολιτική του και το συγκρουσιακό του στιλ είχαν ποικίλες επιπτώσεις στην οικονομία της ΕΕ:
Κατά την πρώτη του θητεία, ο 45ος πρόεδρος των ΗΠΑ όχι μόνο αρνήθηκε να αναβιώσει την ατζέντα της TTIP, αλλά εισήγαγε και δασμούς σε πολλά εισαγόμενα αγαθά, ιδίως με στόχο την Κίνα και τις εισαγωγές χάλυβα και αλουμινίου από την Ευρώπη. Ο σημαντικότερος αντίκτυπος ήταν στις εμπορικές σχέσεις με την Κίνα, ενώ η ΕΕ είχε μόνο περιορισμένες επιπτώσεις, κυρίως σε συγκεκριμένους τομείς.
Πράγματι, παρά τους αρχικούς φόβους των Ευρωπαίων αξιωματούχων, οι εξαγωγές της ΕΕ στις Ηνωμένες Πολιτείες δεν μειώθηκαν κατά την πρώτη θητεία του Τραμπ, όπως καταγράφεται στο παρακάτω γράφημα.
Εξαγωγές ΕΕ στις ΗΠΑ 2015-2020
- Η νίκη του Τραμπ το 2016 ενίσχυσε αρχικά το δολάριο λόγω των επεκτατικών φορολογικών πολιτικών του, με το ευρώ να πέφτει από 1,10 δολάρια τον Οκτώβριο σε 1,03 δολάρια στις αρχές του 2017. Οι αγορές ανέμεναν ότι οι πολιτικές του Τραμπ θα τονώσουν την ανάπτυξη και τον πληθωρισμό, αυξάνοντας τα επιτόκια των ΗΠΑ. Ωστόσο, η πολιτική σταθερότητα στην Ευρώπη, οι καθυστερήσεις στην οικονομική ατζέντα του Τραμπ και η ισχυρότερη ανάπτυξη της ευρωζώνης ενίσχυσαν το ευρώ το 2017. Από τον Φεβρουάριο του 2018 έως τον Μάρτιο του 2020, το ευρώ έπεσε από 1,25 δολάρια σε 1,06 δολάρια καθώς ο πληθωρισμός της ευρωζώνης έμεινε κάτω από 2%, ενώ η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ αύξησε τα επιτόκιά της. Συνολικά, το ευρώ αυξήθηκε από 1,10 δολάρια σε 1,18 δολάρια κατά τη διάρκεια της θητείας του Τραμπ, ωφελώντας τις ευρωπαϊκές εισαγωγές και το χρέος σε δολάρια.
- Οι δασμοί και άλλοι εμπορικοί φραγμοί του Τραμπ στόχευαν την Κίνα, τον μεγαλύτερο εξαγωγέα στις ΗΠΑ. Οι προστατευτικές και δημοσιονομικές πολιτικές του αποσταθεροποιούσαν συχνά τις παγκόσμιες χρηματοπιστωτικές αγορές, επηρεάζοντας τη συμπεριφορά των επενδυτών και την αστάθεια της ευρωπαϊκής αγοράς.
- Ο μεγαλύτερος αντίκτυπος της προεδρίας του Τραμπ για την Ευρώπη ήταν η απώλεια εμπιστοσύνης στην Αμερική ως σύμμαχο, δήλωσε ο Ian Bond, διευθυντής εξωτερικής πολιτικής στο think-tank για την ευρωπαϊκή μεταρρύθμιση. Ο Τραμπ αμφισβήτησε την υποχρέωση της Αμερικής να υπερασπιστεί τους συμμάχους του ΝΑΤΟ, καθιστώντας σαφές ότι οι χώρες της ΕΕ δεν μπορούσαν να βασίζονται πλήρως στην υποστήριξη των ΗΠΑ κατά τη διάρκεια μεγάλων κρίσεων.
Νέα εντολή, νέες προτάσεις, νέα απειλή για την ΕΕ
Ο Τραμπ έχει υποσχεθεί να αντιστρέψει πολλές από τις πολιτικές που θεσπίστηκαν από τότε που άφησε την εξουσία και στην ατζέντα του 2024 υπάρχουν πολλές σημαντικές και αμφιλεγόμενες μεταρρυθμίσεις.
Πέρα από τις προτάσεις για τη δημιουργία «του μεγαλύτερου προγράμματος μαζικής απέλασης στην ιστορία», την αποκοπή της ατζέντας της κλιματικής αλλαγής του Τζο Μπάιντεν ή τη δημιουργία αμυντικού πλέγματος, στις 25 Νοεμβρίου, ο εκλεγμένος πρόεδρος Ντόναλτ Τραμπ είπε επίσης ότι θα εφαρμόσει το όραμά του «Πρώτα η Αμερική»: μια εμπορική ατζέντα που καθορίζει γενικούς βασικούς δασμούς για την πλειονότητα των ξένων αγαθών.
Η μεγαλύτερη απειλή δασμών προέρχεται από έναν προτεινόμενο δασμό 60% σε όλες τις κινεζικές εισαγωγές, ειδικά επειδή οι ΗΠΑ μπορούν να ζητήσουν ευθυγράμμιση της ΕΕ. Επιπλέον, ζήτησε δασμό τουλάχιστον 10% στις εισαγωγές από όλες τις χώρες, δασμό 25% στις εισαγωγές από τον Καναδά και το Μεξικό και ειδικό δασμό 100% ή 200% στα αυτοκίνητα που κατασκευάζονται στο Μεξικό, ο οποίος θα εμπόδιζε τις κινεζικές εταιρείες να κατασκευάσουν εργοστάσια αυτοκινήτων στο Μεξικό για να αποφύγουν τους αμερικανικούς δασμούς.
Επιπλέον, ο Ντόναλτ Τραμπ έχει απειλήσει με δασμό 100% εάν η Κίνα και οι σύμμαχοί της BRICS εγκαταλείψουν το δολάριο ΗΠΑ. Υπό αυτές τις προϋποθέσεις, η ΕΕ ήδη νιώθει την πίεση ενός πιθανού εμπορικού πολέμου μεταξύ της Ουάσιγκτον και του Πεκίνου, που θα μπορούσε να βλάψει το εμπόριο και την παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη.
Είπε επίσης ότι θα επιβάλει δασμούς σε εταιρείες που μεταφέρουν την παραγωγή από τις ΗΠΑ σε άλλη χώρα. Με αυτόν τον τρόπο, ο Ντόναλτ Τραμπ θέλει να κάνει τα ξένα προϊόντα πιο ακριβά σε σύγκριση με αυτά που κατασκευάζονται στις ΗΠΑ.
Με αυτήν την πολιτική οι τιμές μπορεί να ανέβουν και για τους κατασκευαστές των ΗΠΑ εάν χρειαστεί να εισάγουν ορισμένα εξαρτήματα και, όπως συνέβη κατά την πρώτη του θητεία, πιθανότατα θα επιβληθούν αντίποινα από άλλες χώρες που θα δυσκολεύουν τις αμερικανικές εταιρείες να πουλήσουν αγαθά στο εξωτερικό. Πράγματι, κατά την πρώτη του θητεία, οι πολιτικές του Ντόναλτ Τραμπ επιδείνωσαν το εμπορικό έλλειμμα, το οποίο αυξήθηκε από 749 δισεκατομμύρια δολάρια το 2016 σε 912 δισεκατομμύρια δολάρια το 2021.
Σίγουρα, εκτός από την πρόταση Τραμπ σχετικά με τους δασμούς στα εισαγόμενα αγαθά, η εξωτερική πολιτική είναι το θέμα που απασχολεί περισσότερο τους Ευρωπαίους ηγέτες. Από την πλευρά της άμυνας, ο Ντόναλτ Τραμπ έχει υποσχεθεί να τερματίσει τον πόλεμο στην Ουκρανία και η θέση του σχετικά με τις εγγυήσεις ασφαλείας είναι αβέβαιη.
Ο Ντόναλτ Τραμπ συνέχισε τις επιθέσεις του κατά των κρατών-μελών του ΝΑΤΟ, μιας ευρωπαϊκής και βορειοαμερικανικής αμυντικής συμμαχίας και, σε συγκέντρωση στη Νότια Καρολίνα νωρίτερα αυτό το έτος, είπε ότι δεν θα τηρήσει τη ρήτρα συλλογικής άμυνας της συμμαχίας και θα ενθαρρύνει τη Ρωσία να κάνει «ό,τι της γουστάρει» εάν έναν κράτος-μέλος δεν ακολουθεί τις κατευθυντήριες γραμμές για τις δαπάνες – τουλάχιστον 2% του ΑΕΠ για την άμυνα.
Τι θα μπορούσε να συμβεί τώρα
Σενάριο εμπορικού πολέμου
Η πρόταση καθολικού δασμού 10% σε όλες τις εισαγωγές των ΗΠΑ θα μπορούσε να διαταράξει την παγκόσμια ανάπτυξη, να πιέσει βασικούς τομείς που εξαρτώνται από το εμπόριο και να εντείνει τις αποκλίσεις στη νομισματική πολιτική. Στα παρακάτω γραφήματα υπάρχει μια εκτίμηση για το τι θα μπορούσε να σημαίνει εμπορικός πόλεμος Τραμπ για την οικονομική ανάπτυξη σε όλο τον κόσμο.
Πιθανός αντίκτυπος των δασμών των ΗΠΑ στο ακαθάριστο εγχώριο προϊόν, σε ποσοστιαία μεταβολή
Πιθανός αντίκτυπος των δασμών των ΗΠΑ στις εξαγωγές, σε ποσοστιαία μεταβολή
Αυτή η προοπτική επιβεβαιώνεται από οικονομολόγους της Goldman Sachs, οι οποίοι αντίθετα αναμένουν πλήγμα 0,5% στο ευρωπαϊκό πραγματικό ΑΕΠ λόγω της νίκης του Ντόναλτ Τραμπ στις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ. Ωστόσο, ένας ενδεχόμενος οικονομικός πόλεμος, σύμφωνα με το Ινστιτούτο του Κιέλου για την Παγκόσμια Οικονομία, θα έπληττε λιγότερο την Ευρώπη από τις ΗΠΑ και την Κίνα, όπως μπορούμε να δούμε από το παραπάνω γράφημα.
Κατά συνέπεια, η Κίνα θα μπορούσε να αποφασίσει να ανακατευθύνει μέρος του εμπορίου της προς άλλες αγορές και η ΕΕ θα ήταν ένας προφανής εναλλακτικός προορισμός, αλλά η Ουάσιγκτον πιθανότατα θα ωθούσε την ΕΕ να ευθυγραμμιστεί πιο στενά με την πολιτική των ΗΠΑ για την Κίνα, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για ελέγχους εξαγωγών και περιορισμούς σε ευαίσθητες τεχνολογίες. Αυτό θα επηρεάσει πολυεθνικές εταιρείες με δεσμούς τόσο με τις αγορές όσο και με την ευρύτερη στρατηγική αυτονομία της Ευρώπης.
Οι νέοι δασμοί ενδέχεται να βλάψουν τις ευρωπαϊκές εξαγωγές σε τομείς όπως τα αυτοκίνητα και τα χημικά, που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις εξαγωγές των ΗΠΑ. Οι ευρωπαϊκές εξαγωγές στις ΗΠΑ οδηγούνται από μηχανήματα και οχήματα και χημικά. Αυτές οι δύο κατηγορίες καλύπτουν περισσότερες από τις μισές συνολικές εξαγωγές στις ΗΠΑ.
Σύνθεση των εξαγωγών στις ΗΠΑ επί τοις εκατό
Εκτός από την επίδραση σε συγκεκριμένους τομείς των ευρωπαϊκών εξαγωγών, ο προστατευτισμός Τραμπ θα έχει διαφορετικές επιπτώσεις στις χώρες με βάση την ποσότητα των εξαγωγών οποιασδήποτε μεμονωμένης χώρας.
Εξαγωγές ανά χώρα
Οι οικονομολόγοι της Goldman Sachs αναμένουν πλήγμα 0,6% στο πραγματικό ΑΕΠ της Γερμανίας, της οικονομίας που βασίζεται στις εξαγωγές περισσότερο στην ΕΕ, και 0,3% για την Ιταλία. Σε μια περίοδο που η Γερμανία αναμένεται να διανύσει μια δεύτερη συνεχή χρονιά αρνητικής ανάπτυξης, ένα νέο πλήγμα όπως το παραπάνω θα μπορούσε να επιδεινώσει κατά πολύ την κρίση που περνά.
Η έκθεση της GS διερεύνησε επίσης τις πιθανές πληθωριστικές επιπτώσεις των δασμών στην ευρωζώνη, εκτιμώντας μια αύξηση έξι μονάδων βάσης. Οι δασμοί θα μπορούσαν να αυξήσουν τον πληθωρισμό καθώς τα εισαγόμενα αγαθά θα είναι πιο ακριβά, αν και οι οικονομολόγοι εκτίμησαν ότι το αυξημένο κόστος εισαγωγής θα εξισορροπηθεί από τη μειωμένη ζήτηση για αυτά τα αγαθά στην ευρωζώνη.
Σενάριο επιτοκίων
Η πολιτική ατζέντα του Ντόναλτ Τραμπ θα πρέπει να ενισχύσει την υπόθεση για χαμηλότερα επιτόκια σε ολόκληρη την Ευρώπη. Εάν οι δασμοί οδηγήσουν σε παρατεταμένες εμπορικές συγκρούσεις, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) θα πρέπει να απαντήσει με νέα μείωση επιτοκίων για να βοηθήσει την ευρωζώνη να ενισχύσει την παραγωγή της, η οποία θα επηρεαστεί αρνητικά από τις πολιτικές του Τραμπ.
Οι οικονομολόγοι της Goldman Sachs άλλαξαν τις εκτιμήσεις τους για το τερματικό επιτόκιο καταθέσεων της ΕΚΤ από 2% σε 1,75% προσθέτοντας περαιτέρω μείωση επιτοκίων κατά 25 μονάδες βάσης τον Ιούλιο του 2025.
Σενάριο αμυντικών δαπανών
Έρευνα από την GS δείχνει ότι η προεδρία Τραμπ πιθανότατα θα οδηγήσει σε αύξηση των αμυντικών δαπανών στην Ευρώπη. Ο Ντόναλτ Τραμπ επικρίνει συχνά το ΝΑΤΟ, υποστηρίζοντας ότι οι ΗΠΑ επωμίζονται υπερβολικά το βάρος ενώ τα μέλη της ΕΕ αποτυγχάνουν να συνεισφέρουν επαρκώς. Εάν οι ΗΠΑ υποχωρήσουν από τον παραδοσιακό τους ρόλο του εγγυητή της ευρωπαϊκής ασφάλειας, η Ευρώπη θα αντιμετωπίσει τη δυσάρεστη πρόκληση να εξασφαλίσει τη δική της άμυνα χωρίς να βασίζεται στην Ουάσιγκτον.
Οι μεγαλύτερες αμυντικές δαπάνες θα μπορούσαν να τονώσουν την ανάπτυξη σε τομείς που συνδέονται με τη στρατιωτική μεταποίηση, αλλά οι οικονομολόγοι της GS εκτιμούν ότι αυτή η ανάπτυξη στον αμυντικό τομέα μπορεί να μην επεκταθεί στην ευρύτερη οικονομία.
Επιπλέον, τα υψηλότερα κρατικά ελλείμματα που προκύπτουν από την αύξηση των αμυντικών προϋπολογισμών θα μπορούσαν να αυξήσουν το κόστος δανεισμού, περιορίζοντας έτσι την οικονομική ανάπτυξη. Όσον αφορά το ζήτημα των αμυντικών δαπανών, η ΕΕ έχει δεσμευτεί να δαπανήσει περισσότερα, αλλά οι τρόποι χρηματοδότησης παραμένουν ένα ζήτημα, επειδή τα ευρωπαϊκά έθνη ήδη προσπαθούν να ενισχύσουν τις αμυντικές δαπάνες λόγω της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Η στάση της Γερμανίας θα διαδραματίσει κρίσιμο ρόλο στη διαμόρφωση κάθε απόφασης περί συλλογικών αμυντικών δαπανών και το Βερολίνο θα αντιμετωπίσει σημαντική πίεση να χαλαρώσει τους αυστηρούς δημοσιονομικούς του κανόνες.
Συμπερασματικά, τα επόμενα τέσσερα χρόνια, η Ευρώπη είναι πιθανό να βασίζεται λιγότερο στην οικονομία των ΗΠΑ και να πληρώσει βαρύ τίμημα για αυτό. Η ΕΕ πρόκειται να επαναξιολογήσει τη βιομηχανική της πολιτική, εστιάζοντας στην καινοτομία και τις υποδομές, για να παραμείνει ανταγωνιστική σε παγκόσμιο επίπεδο.
Η οικονομική ασφάλεια και η αμυντική αυτονομία αποτελούν κεντρική προτεραιότητα για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, συμπεριλαμβανομένων μέτρων για την αντιμετώπιση των πιέσεων των ΗΠΑ και την έναρξη νέων διαλόγων με ομοϊδεάτες εταίρους, όπως ο Καναδάς και η Ιαπωνία.
