Ένα λαμπερό ανάκτορο, στην κυριολεξία, φαίνεται ότι ήταν το μινωικό ανάκτορο των Αρχανών, όπως αποκάλυψε η φετινή ανασκαφή της Αρχαιολογικής Εταιρείας υπό την διεύθυνση της δρος Έφης Σαπουνά-Σακελλαράκη.
Η ανασκαφή, που πραγματοποιήθηκε στο βορειότερο, μέχρι στιγμής, τμήμα του ανακτόρου πρόσθεσε πολλά νέα στοιχεία για το κτίριο και συμπλήρωσε τις γνώσεις μας για την αρχιτεκτονική και την κατασκευή του. Συγκεκριμένα ανασκάφηκαν ο ισόγειος χώρος και ο πρώτος όροφος, ενώ πλήθος λίθων είχαν καταπέσει από τον δεύτερο ή τρίτο όροφο, συμπαρασύροντας τμήματα των δαπέδων.
Το λαμπερό κτίριο
Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο των φετινών ανασκαφών ήταν η αποκάλυψη της χρήσης για την κατασκευή του, ενός λαμπερού υλικού, του γυψόλιθου, γνωστού από την Φαιστό και την Κνωσό. Στις Αρχάνες χρησιμοποιήθηκε καθ΄ υπερβολήν σε παραστάδες, πολύθυρα κ. ά. οδηγώντας στην εικόνα ενός «λαμπερού» κτιρίου.
Γενική άποψη της φετινής ανασκαφής από ανατολικά
Σημαντική ήταν και η αποκάλυψη του πολύθυρου του ανακτόρου, το οποίο μαζί με το δίθυρο -που επίσης αποκαλύφθηκε- από γυψόλιθο και έναν κεντρικό κίονα συγκροτούν το τμήμα ενός «Minoan Hall», σημαντικού στοιχείου της πολυτελούς (elite) μινωικής αρχιτεκτονικής.
Γενική άποψη της φετινής ανασκαφής από δυτικά
Η καταστροφή από την πυρκαγιά
Ένα ακόμη νέο στοιχείο είναι, ο εντοπισμός του σημείου από όπου είχε αρχίσει η πυρκαγιά με αποτέλεσμα την καταστροφή αυτού του τμήματος του ανακτόρου. Όπως είχε διαπιστωθεί στις ανασκαφές του 1999 /2000 όλο το βόρειο ανασκαμμένο τμήμα (δωμάτια 30-33) είχε καταστραφεί από ισχυρή πυρκαγιά, αντίθετα με το λοιπό προς νότια και δυτικά τμήμα, το οποίο και ανασκάφηκε τότε.
Η πυρκαγιά είχε φθάσει στους 1000 βαθμούς, όπως είχε γνωμοδοτήσει τότε η Πυροσβεστική Υπηρεσία, η οποία είχε κληθεί. Στον χώρο 33 εξάλλου, που δεν ήταν αποθηκευτικός, περί τα 20 μεγάλα πιθάρια που περιείχαν κρασί, λάδι, ακόμη και υφάσματα είχαν βρεθεί συγκεντρωμένα όλα μαζί, όπως επίσης ιδιαίτερα αγγεία για άρωμα αλλά και ένας αιγυπτιακός σκαραβαίος.
Από την ανασκαφή του 2023 φάνηκε, ότι η φωτιά, προήλθε από ένα χώρο ανωτέρου ορόφου. Παχύ στρώμα στάχτης και καμένου ξύλου βρέθηκε κυρίως στο ΒΑ τμήμα και έφθασε μέχρι το δάπεδο. Από το σημείο αυτό ίσως εξαπλώθηκε η φωτιά.
16. Πρωτογεωμετρικός οικίσκος με παράσταση θεότητας σε ιερό. Βρέθηκε στην περιφέρεια του ανακτόρου
Το εσωτερικό
Στην γωνία αυτή του ανασκαφέντος χώρου, θα υπήρχε ιερό, όπως δείχνουν τα λίγα διασωθέντα θραύσματα από λίθινα αγγεία: ένα από ορεία κρύσταλλο, ένα από γκρίζο/λευκόλιθο, ένα από εγχάρακτο στεατίτη, καθώς και τμήματα οψιανού. Πρέπει να σημειωθεί, ότι ο οψιανός δεν είναι σύνηθες εργαλείο στην εποχή αυτή (ΥΜΙ περίοδο, περί το 1600 π. Χ.). Το πλήθος των οψιανών επομένως, που βρίσκεται εδώ έχει μάλλον τελετουργικό/ μαγικό χαρακτήρα.
Στο ιερό έχουν βρεθεί ακόμη, τμήματα από μικροσκοπικά δείγματα μεγάλων αγγείων, όπως π.χ. από χύτρες, που είναι αφιερωματικά. Ένα ακόμη τελετουργικό εύρημα ήταν ένας θαλάσσιος τρίτωνας, που αποτελούσε όργανο επίκλησης της θεότητας, όπως γνωρίζουμε από σφραγίδα που έχει βρεθεί στο Ιδαίον Άντρο.
Θαλάσσιος τρίτωνας από το ιερό του ΒΑ. δωματίου
Θαλάσσια βότσαλα μεγαλύτερου μεγέθους, που συμβολίζουν την θαλάσσια υπόσταση της θεότητας και τη χρήση τους γνωρίζουμε από την Κνωσό, βρέθηκαν λίγο μακρύτερα (χώρος 37). Τα βότσαλα αυτά συλλέχθηκαν διασπαρμένα κοντά σε έναν εξαίρετο σφραγιδόλιθο από αχάτη με παράσταση ψαριού, που βρέθηκε στον διπλανό χώρο (34). Το ιερό, όπως συμβαίνει συχνά, δεν χρησιμοποιήθηκε ξανά στα μινωικά χρόνια.
Σφραγίδα από αχάτη με παράσταση ψαριού
Ένα τμήμα χάλκινης πόρπης και το πόδι μιας μυκηναϊκής κύλικας βρέθηκαν στα ανώτερα στρώματα, μαζί με ένα νόμισμα δόγη της Βενετίας, καθώς και ένα αμερικανικό νόμισμα του 1963. Τέλος και άλλα τμήματα κωνικών κυπέλλων, μαζί με αρχαιότερα «egg cups» (μικρά αγγεία) δείχνουν την διαταραχή των στρωμάτων ως τεκμήρια παράνομης «ανασκαφής» στο χώρο του ανακτόρου από τους ιδιοκτήτες της οικίας που βρισκόταν πάνω από αυτό.
Βενετσιάνικο νόμισμα του 1610
Οι όροφοι
Οι όροφοι του κτιρίου ήταν εξαιρετικά επιμελημένοι με βοτσαλωτά δάπεδα (1ος όροφος), μωσαϊκό από μικρούς σχιστόλιθους, πλάκες σχιστόλιθου με περιθώρια από λεπτές ταινίες κονιάματος αλλά και πλάκες από πηλό σε έναν χώρο. Στο ισόγειο υπήρχαν πλάκες από λαξευμένους πωρόλιθους. Οι τοίχοι, που διατηρήθηκαν σε ύψος 2 μέτρων είχαν λεπτό επίχρισμα. Θραύσματα λεπτότεχνων κονιαμάτων (κόκκινα, γαλάζια και μαύρα) δείχνουν, ότι φέρουν τοιχογραφίες, οι οποίες, λόγω έλλειψης χρόνου θα αφαιρεθούν με προσοχή αργότερα. Ένα παράθυρο εξάλλου, συνδέει τον χώρο 37 με τον χώρο 33.
Κοχλιάριο με ιερογλυφική γραφή από το βορειότερο τμήμα του οικισμού των Αρχανών.
Πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία αποτελούν επίσης: Οι πλινθότοιχοι, που βρέθηκαν σε δύο χώρους (34, 34Α) επιχρισμένοι με πηλοκονίαμα, σχεδόν μοναδικά στοιχεία διαίρεσης δωματίου, αλλά και τα πήλινα ερμάρια με επίχρισμα από πηλοκονίαμα επίσης, του πρώτου ορόφου (το ένα διπλό) και κάποια από το ισόγειο, που ίσως έπεσαν από τον επάνω όροφο, δεδομένου ότι το ένα βρέθηκε διαλυμένο.
12. Διπλά κέρατα δωματίων από το νοτιότερο τμήμα του ανακτόρου
Τα ερμάρια (ή κίστες) είναι γνωστά από την Κνωσό (Temple repositories), την Ζάκρο και από το ίδιο το κτίριο των Αρχανών, που ήταν αποθέτης με πλήθος κωνικών κυπέλων. Τα ερμάρια (των χώρων 36 και 37) των φετινών ανασκαφών όμως, βρέθηκαν εντελώς άδεια, αν και δεν εθίγησαν από την πυρκαγιά. Η μόνη ερμηνεία, που μπορεί να δοθεί είναι, ότι κατά την καταστροφή, οι κάτοικοι φεύγοντας συναπεκόμισαν τα πολύτιμα αντικείμενα, που θα υπήρχαν εκεί.
Αγγείο με διακόσμηση φυτικού ρυθμού
