Το brain drain συνεχίζει να ταλαιπωρεί τις οικονομίες πολλών χωρών της Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, με την απώλεια νέων εξειδικευμένων εργαζομένων να αποτελεί το μεγαλύτερο «αγκάθι».
Το BBC εξετάζει την περίπτωση της Πορτογαλίας, με δύο χαρακτηριστικές περιπτώσεις νέων, με δεξιότητες που είναι περιζήτητες στη σύγχρονη αγορά εργασίας, για να καταλήξει στο συμπέρασμα πως δεν φτάνει να ζει κανείς σε μία όμορφη χώρα για να μείνει σε αυτήν, εάν οι χαμηλές απολαβές από τη δουλειά του συνδυάζονται και με υψηλή φορολογία.
Στο ρεπορτάζ του βρετανικού δικτύου σημειένεται πως, το 2020, ο Duarte Dias, ένας Πορτογάλος μηχανικός λογισμικού, δέχτηκε μια προσφορά για να εργαστεί στη θυγατρική της Microsoft στο Δουβλίνο. Και ένα χρόνο αργότερα, εντάχθηκε σε μια ομάδα στα κεντρικά γραφεία της Microsoft στο Σιάτλ των ΗΠΑ, όπου εξακολουθεί και να εργάζεται.
Παρόλο που του λείπει η πορτογαλική χαλαρή προσέγγιση της ζωής και το οικογενειακό ομαδικό πνεύμα του εργασιακού περιβάλλοντος εκεί, δεν μετανιώνει ούτε για ένα δευτερόλεπτο για την επιλογή του να ακολουθήσει μια διεθνή καριέρα, αφού κατέληξε στο συμπέρασμα πως η παραμονή του στην Πορτογαλία θα ήταν οικονομικά καταστροφική.
«Έκανα προσομοιώσεις για το πόσα χρήματα θα εξοικονομούσα ένα χρόνο στην Πορτογαλία και γρήγορα συνειδητοποίησα ότι δεν θα μπορούσα να έχω μια άνετη οικονομική ζωή, ακόμη και αν έπαιρνα μία από τις πιο καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας που υπάρχουν στον τομέα της μηχανικής για το επίπεδο της εμπειρίας μου», λέει.
Μια διετής εργασιακή εμπειρία στην Πορτογαλία, ενώ ο Dias ολοκλήρωνε το μεταπτυχιακό του στο Instituto Superior Técnico της Λισαβόνας, εδραίωσε την πεποίθησή του: το ετήσιο εισόδημά του ανερχόταν σε 35.000 ευρώ, αλλά ο μισθός του ήταν πολύ, πολύ μικρότερος.
Το εισόδημά του, τον τοποθετούσε σε μια φορολογική κλίμακα που σήμαινε ότι μέχρι και το 40% αυτού του ακαθάριστου μισθού πήγαινε στο κράτος. «Οικονομικά ήταν άσχημα. Θα ήταν πολύ δύσκολο να αποταμιεύσω χρήματα αν δεν ζούσα με τους γονείς μου», θυμάται.
Η μετακόμιση στην Ιρλανδία σήμαινε άμεση αύξηση των προοπτικών του μισθού του, που σχεδόν διπλασιάστηκε στα 60.000 ευρώ.
Και φυσικά, τα χρήματα είναι ακόμη καλύτερα στις ΗΠΑ, όπου τώρα κερδίζει πάνω από 160.000 δολάρια, ενώ φορολογείται με ένα συντελεστή εισοδήματος 20%, πολύ χαμηλότερο από ό,τι στην πατρίδα του.
Η παραμονή εξειδικευμένων εργαζομένων όπως ο Dias στην Πορτογαλία αποτελεί μέλημα των πρόσφατων κυβερνήσεων, σημειώνει το BBC. Το 2020, η κυβέρνηση ξεκίνησε το IRS Jovem, ένα πρόγραμμα φορολογικών μειώσεων για εργαζόμενους ηλικίας κάτω των 30 ετών, το οποίο διαβαθμίζεται ανάλογα με το επίπεδο εκπαίδευσης. Το 2022, 73.684 φορολογούμενοι επωφελήθηκαν από αυτό το κίνητρο, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία.
Μετά τις πρόωρες εκλογές του Μαρτίου, η νέα κεντροδεξιά πορτογαλική κυβέρνηση υπό τον Λουίς Μοντενέγκρο διπλασίασε και επέκτεινε το πρόγραμμα από πέντε σε 10 χρόνια σε όλους τους εργαζόμενους κάτω των 35 ετών, ανεξάρτητα από το μορφωτικό τους επίπεδο. Η πρόταση, που ψηφίστηκε από το πορτογαλικό κοινοβούλιο στα τέλη Νοεμβρίου 2024, αναμένεται να ωφελήσει έως και 400.000 εργαζόμενους, σύμφωνα με το πορτογαλικό υπουργείο Οικονομικών.
Ωστόσο, οι ειδικοί λένε ότι πιθανότατα δεν θα είναι αρκετή για να κρατήσει τους νέους από το να φύγουν στο εξωτερικό. «Είναι απίθανο ότι, από μόνο του, το φορολογικό καθεστώς θα κάνει τους νέους εργαζόμενους να παραμείνουν στη χώρα, είτε επειδή οι επαγγελματικές ευκαιρίες είναι πιο άφθονες σε χώρες του εξωτερικού, είτε λόγω του γεγονότος ότι αυτό το φορολογικό όφελος ισχύει μόνο για ετήσια εισοδήματα κάτω των 28.000 ευρώ», εξηγεί ο Sérgio Vasques, καθηγητής φορολογικού δικαίου στη Νομική Σχολή της Católica Lisbon.
Και επισημαίνει ότι η πορτογαλική κυβέρνηση εξακολουθεί να παίρνει περισσότερα από το μισθό του μέσου εργαζόμενου από ό,τι τα περισσότερα πλουσιότερα κράτη.
Η Rita de La Feria, πρόεδρος φορολογικού δικαίου στο Πανεπιστήμιο του Leeds στην Βρετανία, υπενθυμίζει ότι η έξοδος των νέων δεν είναι μόνο πορτογαλικό πρόβλημα και πως η Ευρώπη αντιμετωπίζει τις προκλήσεις του brain drain.
Σύμφωνα με μελέτη που ζήτησε το πορτογαλικό κοινοβούλιο, από τον Ιούλιο, στην Ευρωπαϊκή Ένωση η Πορτογαλία, η Πολωνία και η Κροατία είχαν ειδικά φορολογικά καθεστώτα με βάση την ηλικία των φορολογουμένων.
«Οι προκλήσεις είναι πολύ προφανείς: η κινητικότητα των εργαζομένων είναι υψηλότερη. Το πρόβλημα είναι ότι η χώρα ξοδεύει πολύ μεγάλα ποσά για την εκπαίδευσή τους, ώστε να φύγουν για άλλες χώρες μόλις εισέλθουν στο εργατικό δυναμικό», εξήγησε.
Ο Antonio Almeida, μηχανικός λογισμικού όπως ο Dias, έφυγε από την Πορτογαλία κατά τη διάρκεια της πανδημίας στα τέλη του 2020 για να εργαστεί στο Βερολίνο, αμέσως μετά την ολοκλήρωση του πτυχίου του. Θα άλλαζε τη γερμανική πρωτεύουσα για τις Βρυξέλλες δύο χρόνια αργότερα. Όλη η εργασιακή του εμπειρία είχε γίνει στο εξωτερικό.
«Πίσω στο 2020, μας προσφέρθηκαν μηνιαίοι μισθοί 1.300 ευρώ, μικτά, στη Λισαβόνα. Το Βερολίνο μου πρόσφερε 4.200 ευρώ για μία κατώτερη θέση. Ακόμη και με συντελεστή φορολογίας εισοδήματος 40% στη Γερμανία, υπήρχε σημαντικό καθαρό κέρδος. Δεν ήταν μια δύσκολη απόφαση», τονίζει χαρακτηριστικά.
Τι ισχύει στην Ελλάδα;
Συνεχίζεται η φυγή των Ελλήνων στο εξωτερικό, σύμφωνα με τα στοιχεία που ανακοίνωσε η ΕΛΣΤΑΤ για τον εκτιμώμενο μόνιμο πληθυσμό της χώρας και τις μεταναστευτικές ροές.
Όσον αφορά την εξωτερική μετανάστευση, μέρος της οποίας είναι και το brain drain, αυτή ανήλθε το 2023 σε 76.158 άτομα. Πρόκειται για πληθυσμό που εγκαταλείπει τον τόπο συνήθους διαμονής του για μια χρονική περίοδο η οποία ανέρχεται σε δώδεκα μήνες τουλάχιστον.
Ο αριθμός όσων εγκαταλείπουν την Ελλάδα βαίνει μεν μειούμενος σε σχέση με την περίοδο της οικονομικής κρίσης, αλλά παραμένει σε σταθερά υψηλά επίπεδα.
Οι εξερχόμενοι μετανάστες το 2023 ανήλθαν σε 76.158 άτομα, από 80.307 το 2022. Ας σημειωθεί ότι, τη δεκαετία 2010-2020, οι μεταναστευτικές «εκροές» τριπλασιάστηκαν σε σχέση με την περίοδο πριν την κρίση. Ειδικά την περίοδο 2012-2018, που συμπίπτει με τα μνημόνια, κάθε χρόνο εγκατέλειπαν την Ελλάδα σταθερά πάνω από 100.000 ως 130.000 άτομα.
Μαζικό brain drain και στην Ιταλία της «dolce vita»
Την ίδια στιγμή, τα στοιχεία δείχνουν πως όλο και περισσότεροι νέοι πτυχιούχοι εγκαταλείπουν την Ιταλία, ακόμη και τον πλούσιο βορρά της, αναζητώντας σε άλλες χώρες καλύτερους μισθούς.
Αξιοσημειώτο είναι, μάλιστα, το γεγονός ότι περίπου 1,5 εκατομμύρια Ιταλοί ηλικίας κάτω των 30 ετών ανήκουν πλέον στην κατηγορία «NEET» – όσων βρίσκονται δηλαδή εκτός εκπαίδευσης, απασχόλησης ή κατάρτισης, όχι από επιλογή, αλλά λόγω των στρεβλώσεων της εγχώριας αγοράς εργασίας και της έκρηξης των ανισοτήτων.
Δεν είναι παράδοξο λοιπόν που η Ιταλία βλέπει τους νέους της να την εγκαταλείπουν με έναν από τους ταχύτερους ρυθμούς στις τάξεις της ΕΕ και, κυρίως, τους πτυχιούχους.
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, 500.000 εξ αυτών έχουν μεταναστεύσει στο εξωτερικό από το 2011, αλλά ο πραγματικός αριθμός θεωρείται πολύ υψηλότερος.
Πρόσφατη έρευνα της ISTAT κατέδειξε ότι πάνω από το ένα τρίτο (34%) των Ιταλών εφήβων ονευρεύονται να αναζητήσουν την τύχη τους αλλού μόλις ενηλικιωθούν, ενώ εμφανίζονται όλο και πιο ανήσυχοι για το μέλλον τους εάν παραμείνουν στην Ιταλία, με ποσοστό αυξημένο κατά 5,5% μόλις την τελευταία διετία.
Ως πιθανούς μελλοντικούς προορισμούς, αυτοί οι επίδοξοι Ιταλοί μετανάστες ανέφεραν τις ΗΠΑ (32%), την Ισπανία (12,4%) και την Βρετανία (11,5%).
