Οι εκλογές της 14ης Μαΐου στην Τουρκία πλησιάζουν και η προεκλογική συζήτηση έχει ανάψει. Στον πυρήνα βρίσκεται ο συγκεντρωτισμός των εξουσιών σε έναν αυταρχικό ηγέτη, τον Ταγίπ Ερντογάν, αλλά και η κατάσταση της οικονομίας. Πάνω σε αυτό η αντιπολίτευση υπόσχεται να γκρεμίσει το καθεστώς που έχτισε ο Σουλτάνος όλα αυτά τα χρόνια της διακυβέρνησης του.
Συγκεκριμένα, ο Κιλιτσντάρογλου, ο ηγέτης της αντιπολίτευσης που διεκδικεί από τον Ερντογάν τον προεδρικό θώκο, θέτει ως πρώτο στόχο της διακυβέρνησης του, την αλλαγή του πολιτεύματος στην Τουρκία. Σύμφωνα με το Politico, ο υποψήφιος πρόεδρος θέλει να φτιάξει ένα σύστημα που το κοινοβούλιο θα έχει πιο ενεργό ρόλο. Ακόμη, θέλει να αλλάξει το πολίτευμα της Προεδρικής Δημοκρατίας που εγκαθίδρυσε ο Ερντογάν με την συνταγματική αναθεώρηση.
Κυρίαρχο προεκλογικό θέμα η ακρίβεια
Μήπως όμως η συζήτηση περί δημοκρατικής αποκατάστασης μπαίνει σε δεύτερη θέση, σε μία αναμέτρηση που αφορά, κυριολεκτικά, την τιμή των κρεμμυδιών και των αγγουριών; Η πτώση του κόστους ζωής στην Τουρκία είναι το υπ’ αριθμόν 1 πεδίο εκλογικής μάχης.
Ο Κιλιτσντάρογλου προκάλεσε ένα μεγάλο πλήγμα στον αντίπαλο του, όταν, με το κρεμμύδι στο χέρι, απηύθυνε μια προειδοποίηση από την ταπεινή κουζίνα του, λέγοντας ότι το κόστος ενός κιλού κρεμμυδιών θα εκτοξευθεί στις 100 λίρες (4,67 ευρώ) από 30 λίρες που είναι τώρα, αν ο πρόεδρος παραμείνει στην εξουσία.
Ο Ερντογάν επέμεινε ότι η κυβέρνησή του είχε λύσει τα προβλήματα της Τουρκίας όσον αφορά την οικονομική προσιτότητα των τροφίμων, λέγοντας: «Σε αυτή τη χώρα δεν υπάρχει πρόβλημα με τα κρεμμύδια, τις πατάτες ή τα αγγούρια». Αλλά οι περισσότεροι Τούρκοι γνωρίζουν ότι αυτά που ανέφερε ο ηγέτης της αντιπολίτευσης δεν είναι εξωπραγματικά. Ο ετήσιος πληθωρισμός έφθασε στο υψηλό ρεκόρ του 85,5% τον περασμένο Οκτώβριο και τον Μάρτιο ήταν λίγο πάνω από το 50%. Η τουρκική λίρα έπεσε στα 19,4 ανά δολάριο από περίπου 6 ανά δολάριο στις αρχές του 2020.
Οι προτάσεις του Κιλιτσντάρογλου για την δημοκρατία
Σε αντίθεση με τα θέματα της προεκλογικής εκστρατείας που αφορούν την ακρίβεια, ο κύριος άξονας του σχεδίου της αντιπολίτευσης για την αλλαγή εξουσίας από την προεδρία ακούγεται διαφορετικός. Προτείνουν την κατάργηση του βέτο του προέδρου, τη διασφάλιση μιας μη κομματικής προεδρίας και την επιβολή ορίου μιας θητείας. Το κοινοβούλιο θα ενισχυθεί με μέτρα που κυμαίνονται από χαμηλότερο όριο για την είσοδο ενός κόμματος στη συνέλευση έως μεγαλύτερη χρήση ανεξάρτητων εμπειρογνωμόνων στις επιτροπές.
Άραγε θα έχουν απήχηση στους ψηφοφόρους; Θα μπορούσαν κάλλιστα να το κάνουν. Ο İlke Toygür, καθηγητής στο Universidad Carlos III της Μαδρίτης, παρατήρησε ότι ενώ οι συνταγματικές μεταρρυθμίσεις μπορεί να μην αποτελούν «καθημερινή συζήτηση», η μονοπρόσωπη διακυβέρνηση και η ιστορική προσήλωση της Τουρκίας στο κοινοβούλιο είχαν απήχηση. Η μονοπρόσωπη διακυβέρνηση, για παράδειγμα, συνδέεται ευρέως με την κακοδιαχείριση της οικονομίας και την εκτίναξη των τιμών στα ύψη. Ο Ερντογάν έχει επικριθεί επειδή έριξε λάδι στη φωτιά του πληθωρισμού υποστηρίζοντας τη μείωση των επιτοκίων – μια στάση που περιγράφεται κατ’ ευφημισμόν ως «ανορθόδοξη».
Το σημείο καμπής
Οι περισσότεροι αναλυτές αναζητούν το ιστορικό σημείο, όπου ο Ερντογάν αποφάσισε να συγκεντρώσει την εξουσία γύρω από τον εαυτό του επιλέγουν τις διαδηλώσεις στο πάρκο Γκεζί το 2013, όταν μια ασυνήθιστα κοινωνικά ποικιλόμορφη ομάδα διαδηλωτών προσπάθησε να σταματήσει την εκχέρσωση ενός χώρου πρασίνου στην Κωνσταντινούπολη για ένα εμπορικό κέντρο.
Οι διαμαρτυρίες -που τελικά καταπνίγηκαν με δακρυγόνα και κανόνια νερού- διογκώθηκαν σε μια πανεθνική βοή κατά των πελατειακών σχέσεων και του στυλ του Ερντογάν ως ισχυρού άνδρα. Ο Demir Murat Seyrek, επίκουρος καθηγητής στη Σχολή Διακυβέρνησης των Βρυξελλών, δήλωσε ότι ήταν η πρώτη φορά που ο Ερντογάν αισθάνθηκε ότι «η απειλή ήταν εναντίον του» και όχι εναντίον του κυβερνώντος κόμματος AKΡ.
Η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι ήταν μια απόπειρα πραξικοπήματος το 2016 -τα γεγονότα της οποίας παραμένουν αδιαφανή- που ώθησε τον Ερντογάν να διεξάγει δημοψήφισμα τον Απρίλιο του 2017 για τη μετάβαση σε προεδρικό σύστημα. Κέρδισε με το πιο μικρό ποσοστό (51,4%) και η αντιπολίτευση εξακολουθεί να αμφισβητεί το αποτέλεσμα, όχι μόνο επειδή η ψηφοφορία διεξήχθη κατά τη διάρκεια μιας κατάστασης έκτακτης ανάγκης μετά το πραξικόπημα.
Θα είναι δίκαιες οι εκλογές;
Δεδομένων των φόβων για την ολίσθηση του Ερντογάν προς τον αυταρχισμό, οι εικασίες είναι έντονες σχετικά με το πόσο δίκαιες θα είναι οι εκλογές και αν ο Ερντογάν μπορεί να τις νοθεύσει. Πράγματι, ο υπουργός Εσωτερικών Süleyman Soylu απλώς υποδαύλισε τις ανησυχίες ότι η κυβέρνηση θα μπορούσε να πατάξει τη δημοκρατική διαδικασία, περιγράφοντας την 14η Μαΐου ως απόπειρα «πολιτικού πραξικοπήματος» από τη Δύση – λέξεις που δεν πρέπει να λαμβάνονται ελαφρά τη καρδία, δεδομένης της ιστορίας των πραξικοπημάτων της Τουρκίας.
Με όλους τους πόρους του κράτους και τα εύπλαστα μέσα ενημέρωσης στη διάθεσή του, ο πρόεδρος μπορεί σίγουρα να ασκήσει δυσανάλογη επιρροή. Μόνο τις τελευταίες ημέρες, για παράδειγμα, ο Ερντογάν μπόρεσε να προσφέρει δωρεάν φυσικό αέριο στη Μαύρη Θάλασσα ως προεκλογικό προνόμιο.
Αλλά ο Seyrek στη Σχολή Διακυβέρνησης των Βρυξελλών τόνισε ότι η ίδια η ψηφοφορία στην Τουρκία δεν πρέπει ποτέ να συγκρίνεται με τη Ρωσία ή τη Λευκορωσία. Υποστήριξε ότι η ψηφοφορία σε κάθε εκλογικό τμήμα θα παρακολουθείται στενά από όλα τα πολιτικά κόμματα και άλλους πολιτικούς παρατηρητές. «Εξακολουθώ να αισθάνομαι ότι στην Τουρκία, αυτό που μπορείς να κάνεις κατά του αποτελέσματος των εκλογών είναι αρκετά περιορισμένο», είπε. 
Τι θα γίνει σε περίπτωση ήττας
Η συναίνεση είναι ότι ο Ερντογάν δεν θα μπορέσει να διορθώσει το αποτέλεσμα σε περίπτωση σημαντικής ήττας. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος, όπως σημειώνουν αρκετοί αναλυτές, είναι ότι θα μπορούσε σε περίπτωση ενός οριακού αποτελέσματος, να ζητήσει επανακαταμέτρηση ή να κηρύξει κατάσταση έκτακτης ανάγκης για αντιπερισπασμό. Κάτι τέτοιο, ωστόσο, θα πυροδοτούσε περαιτέρω αντιδράσεις, τη στιγμή που η Άγκυρα χρειάζεται σταθερότητα για να προσελκύσει ξένους επενδυτές και να αναζωογονήσει την οικονομία.
Η πιο σουρεαλιστική ιδέα -αλλά όχι απίθανη – είναι ότι ο Ερντογάν θα μπορούσε να θεωρήσει ότι είναι η κατάλληλη στιγμή να ηγηθεί της αντιπολίτευσης και να επιτεθεί στη νέα κυβέρνηση του Κιλιτσντάρογλου. Ο νέος πρόεδρος θα ήταν ιδιαίτερα ευάλωτος στη βιτριολική ρητορική του Ερντογάν, καθώς προσπαθεί να κρατήσει ενωμένο έναν διχασμένο συνασπισμό εν μέσω οικονομικής κρίσης.
Παραδόξως, όμως, ο Seyrek σημείωσε ότι τα μέλη του κόμματος AKΡ στην αντιπολίτευση θα μπορούσαν ακόμη και να υποστηρίξουν μεταρρυθμίσεις για να κλονιστεί η προεδρία και να διασφαλιστούν οι ελευθερίες των μέσων ενημέρωσης, καθώς αυτό θα ήταν προς το συμφέρον τους. Αυτό θα μπορούσε να αποδειχθεί σημαντικό, καθώς η συνταγματική αλλαγή θα χρειαζόταν ισχυρή κοινοβουλευτική πλειοψηφία.
