Οι Ολυμπιακοί Αγώνες στην αρχαία Ελλάδα ξεκίνησαν επίσημα το 776 π.Χ., με τον μύθο να αποδίδει την ίδρυση τους σε τέσσερα μυθικά πρόσωπα και την αφήγηση να αλλάζει στο πέρασμα των αιώνων.
Η πρώτη αναφορά προέρχονται από τον Πίνδαρο που έζησε τον 6ο αιώνα π.Χ. και έγραψε ότι η διοργάνωση καθιερώθηκε από τον ήρωα Ηρακλή, γιο του Δία, όταν ολοκλήρωσε τον πέμπτο άθλο του με τα σαρκοφάγα άλογα του Αυγεία.
Ο μεταγενέστερος Παυσανίας όμως, έγραψε τον 2ο μ.Χ. πως οι Αγώνες προέκυψαν τυχαία από ένα παιχνίδι. Οι Ιδαίοι Δάκτυλοι ήταν πέντε δαίμονες-αδέλφια που κατάγονταν από το βουνό Ίδη της Κρήτης και πρόσεχαν τον Δία όταν ήταν μωρό.
Μια μέρα ο μεγαλύτερος από τους δαίμονες που λέγονταν Ηρακλής (συνωνυμία με τον μυθικό ήρωα) πρότεινε στα τέσσερα αδέρφια του να τρέξουν αγώνα δρόμου, ώστε να διασκεδάσουν λίγο. Στη συνέχεια στεφάνωσε τον νικητή με στεφάνι αγριελιάς (επειδή υπήρχαν άφθονες ελιές στην περιοχή) και αποφάσισε να ιδρύσει τους Ολυμπιακούς που θα διεξάγονταν κάθε τέσσερα χρόνια, όσα ήταν και τα αδέρφια του που έτρεξαν.
Επίσης, ο Παυσανίας πρότεινε μια άλλη εκδοχή, σύμφωνα με την οποία ο Δίας μετά την Τιτανομαχία ίδρυσε τους Αγώνες, γιατί στην Ήλιδα ο αρχηγός των Ολύμπιων Θεών πάλεψε και νίκησε τον πατέρα του Κρόνο.
Ο εραστής του Ποσειδώνα
Σύμφωνα με έρευνα του Carlos Museum, υπήρχε κι άλλος ένας μύθος για την ίδρυση των Αγώνων, τον οποίο ανέφεραν όλοι οι αρχαίοι, αλλά με διαφορετικό τρόπο, όπως ο Πίνδαρος και ο Ψευδο-Απολλόδωρος.
Στην αρχαιότητα βασίλευε στην Ήλιδα ο Οινόμαος, γιος του θεού Άρη και της Πλειάδας Στερόπης και είχε μια όμορφη κόρη ονόματι Ιπποδάμεια. Ο βασιλιάς φέρεται να ήταν κρυφά ερωτευμένος με την κόρη του και ένα βράδυ είδε στον ύπνο του ένα όνειρο-προφητεία, με βάση το οποίο θα τον σκότωσε ο μελλοντικός γαμπρός του. Προκειμένου να διασφαλίσει το βασίλειο του και κυρίως το χέρι της κόρης του, ανακοίνωσε ότι οι υποψήφιοι μνηστήρες έπρεπε να τον αντιμετωπίσουν σε αρματοδρομία. Αν κέρδιζαν έπαιρναν το βασίλειο και παντρεύονταν την Ιπποδάμεια, αλλά αν έχαναν έπρεπε να πληρώσουν με τη ζωή τους.
Τότε, εμφανίστηκε ο Πέλοπας που κέρδισε με τέχνασμα και θεϊκή βοήθεια. Έτσι, ίδρυσε τους Ολυμπιακούς για να τιμήσει τον Δία, ενώ οι αρχαίοι έκαναν θυσίες προς το όνομά του κάθε τέσσερα χρόνια που διεξάγονταν οι Ολυμπιακοί.
Μια εκδοχή ανέφερε ότι η Ιπποδάμεια ερωτεύτηκε με την πρώτη ματιά τον ήρωα και τότε ζήτησε τη βοήθεια του Μύρτιλου, αρματολό του πατέρα της και γιο του Θεού Ερμή. Ο Μύρτιλος τη βοήθησε, γιατί ήταν ερωτευμένος μαζί της και ξέσφιξε τα χαλινάρια στο άρμα του Οινόμαου, οδηγώντας στον θάνατο τον πατέρα της.
Μια δεύτερη εκδοχή όμως, απέδωσε τη νίκη του Πέλοπα, στο γεγονός ότι ήταν πρώην εραστής του Ποσειδώνα. Σύμφωνα με την αρχαία αφήγηση, ο ήρωας ζήτησε τη βοήθεια του Θεού της θάλασσας με τον δεύτερο να παρέχει ένα χρυσό άρμα με άλογα που διέθεταν φτερά, όπως ο μυθικός Πήγασος.
Ο τρίτος μύθος απέδωσε την επιτυχία του Πέλοπα στην εκδίκηση ενός πρώην μνηστήρα της Ιπποδάμειας. Ένα βράδυ ο ήρωας έκανε ανήσυχο ύπνο, επειδή δέχτηκε να αντιμετωπίσει τον Οινόμαο και δεν ήξερε πως θα νικήσει. Τότε, εμφανίστηκε ο Κίλλος, ένας ηττημένος και νεκρός μνηστήρας που ζήτησε να ταφεί, με τον Πέλοπα να συμφωνεί. Όταν ξύπνησε κανόνισε την ταφή και ανέλαβε ο ίδιος τα έξοδα της κηδείας, οπότε την ώρα του αγώνα ο νεκρός μνηστήρας τον βοήθησε να κερδίσει, σπρώχνοντας από το άρμα τον Οινόμαο που βρήκε τραγικό θάνατο κάτω από τις οπλές των αλόγων του.
Παρά τις διαφορετικές εκδοχές που υπάρχουν, το κοινό στοιχείο τους είναι ότι οι Αγώνες στην αρχαιότητα αποτελούσαν τον εορτασμό μιας απίθανης νίκης, που λάμβανε θρησκευτικές προεκτάσεις στη συνέχεια, συνοψίζοντας τον πολιτισμό της εποχής.
