«Πριν από ένα χρόνο η Ρωσία ξεκίνησε την αδικαιολόγητη εισβολή της στην Ουκρανία. Αυτή ήταν μια στιγμή ορόσημο για την Ευρώπη» γράφουν σε μελέτη τους οι αναλυτές της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Oscar Arce, Gerrit Koester και Christiane Nickel, αναλύοντας τις οικονομικές επιπτώσεις του πολέμου, και εστιάζοντας κυρίως στο μείζον πρόβλημα του πληθωρισμού.
«Ο πόλεμος προκάλεσε τεράστιο σοκ στην παγκόσμια οικονομία, ιδιαίτερα στις αγορές ενέργειας και τροφίμων, συμπιέζοντας την προσφορά και ανεβάζοντας τις τιμές σε πρωτοφανή επίπεδα. Σε σύγκριση με άλλες οικονομικές περιοχές, η ζώνη του ευρώ ήταν ιδιαίτερα ευάλωτη στις οικονομικές συνέπειες της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία» αναφέρουν στη μελέτη, που δημοσιεύεται στο blog της ΕΚΤ.
Αυτό οφείλεται κυρίως στο ότι η ζώνη του ευρώ εξαρτάται πολύ έντονα από τις εισαγωγές ενέργειας, οι οποίες αντιπροσώπευαν περισσότερο από το ήμισυ της ενεργειακής χρήσης της ζώνης του ευρώ το 2020. Επιπλέον, η Ρωσία ήταν βασικός προμηθευτής ενέργειας στη ζώνη του ευρώ πριν από τον πόλεμο, ενώ έπαιζε σημαντικό ρόλο μαζί με την Ουκρανία στις εισαγωγές τροφίμων και λιπασμάτων στη ζώνη του ευρώ πριν από την εισβολή.
«Γενικότερα, η ζώνη του ευρώ είναι μια εξαιρετικά ανοιχτή οικονομία, γεγονός που την καθιστά ευάλωτη σε διαταραχές στις παγκόσμιες αγορές και στις αλυσίδες αξίας. Ο πόλεμος ενίσχυσε σε μεγάλο βαθμό τις πληθωριστικές πιέσεις που συσσωρεύτηκαν στη ζώνη του ευρώ κατά τη διάρκεια της ανάκαμψης μετά την πανδημία και ανέβασε τις τιμές καταναλωτή, ιδίως για την ενέργεια και τα τρόφιμα» τονίζουν.
Σημειώνουν παράλληλα, ότι ο γενικός πληθωρισμός αυξήθηκε από 0,3% το 2020 σε 2,6% το 2021 και στη συνέχεια σε 8,4% το 2022. Ο πληθωρισμός της ενέργειας και των τροφίμων αντιπροσώπευε περισσότερα από τα δύο τρίτα αυτού του υψηλού πληθωρισμού ρεκόρ το 2022. 
Εναλλαγή στην κορυφή των τιμών
Ενώ το 2022 ο πληθωρισμός της ενέργειας ήταν μακράν η πιο σημαντική κινητήρια δύναμη του πληθωρισμού, πιο πρόσφατα η μεγαλύτερη συνεισφορά προήλθε από τον πληθωρισμό των τροφίμων. Οι τιμές των τροφίμων αυξήθηκαν κατά 14,1% τον Ιανουάριο του 2023 σε σύγκριση με ένα χρόνο πριν. Καθώς η παραγωγή τροφίμων είναι αρκετά ενεργοβόρα, τα υψηλά ποσοστά πληθωρισμού των τροφίμων αντικατοπτρίζουν εν μέρει τις έμμεσες και καθυστερημένες επιπτώσεις των υψηλών τιμών της ενέργειας, για τις οποίες ο πόλεμος έπαιξε βασικό ρόλο. Η μεγέθυνση στους ρυθμούς πληθωρισμού διαφορετικών συνιστωσών αποκαλύπτει πιο έντονα τον αντίκτυπο του πολέμου.
Για παράδειγμα, οι τιμές για τα τρόφιμα όπως το σιτάρι (ως συστατικό του αλεύρου, του ψωμιού και των ζυμαρικών) ή των ελαιούχων σπόρων, για τους οποίους οι εισαγωγές από την Ουκρανία και τη Ρωσία είχαν παίξει σημαντικό ρόλο πριν από τον πόλεμο, κατέγραψαν ρυθμούς πληθωρισμού πολύ πάνω από τον μέσο πληθωρισμό των τροφίμων.
Ο υψηλός πληθωρισμός, του οποίου η ενέργεια και τα τρόφιμα αποτελούν μεγάλο ποσοστό, συνεχίζει να έχει σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις σε όλους τους τομείς της οικονομίας και στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τα νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος στα οποία τα τρόφιμα και η ενέργεια αποτελούν σημαντικό μερίδιο της κατανάλωσης.
Απώλεια εισοδήματος
Με βάση την υψηλή εξάρτηση της ζώνης του ευρώ από τις εισαγωγές ενέργειας, η άνοδος των τιμών για τις εισαγωγές ενέργειας οδηγεί σε μεγάλη και αναπόφευκτη απώλεια πραγματικού εισοδήματος λόγω της επιδείνωσης των όρων εμπορίου μας.
Σύμφωνα με τη μελέτη της ΕΚΤ, σε μια τέτοια κατάσταση, οι επιχειρήσεις έχουν ένα κίνητρο να προσπαθήσουν να ελαχιστοποιήσουν το μερίδιό τους στην επιβάρυνση προσαρμόζοντας τις τιμές τους προκειμένου να ανακτήσουν πλήρως τις αυξήσεις στο κόστος των εισροών τους. Επιπλέον, οι εργαζόμενοι έχουν ένα κίνητρο να προσπαθήσουν να ελαχιστοποιήσουν το μερίδιό τους στο βάρος προσαρμόζοντας τις μισθολογικές απαιτήσεις τους προκειμένου να ανακτήσουν πλήρως τις πραγματικές απώλειες μισθών που συνδέονται με τον υψηλότερο πληθωρισμό. Η αμοιβαία ενισχυόμενη ανατροφοδότηση μεταξύ υψηλότερων περιθωρίων κέρδους, ονομαστικών μισθών και τιμών οδηγεί σε κινδύνους δευτερογενών επιπτώσεων που μπορεί να προκαλέσουν την παγίωση του υπερβολικά υψηλού πληθωρισμού.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ ξεκίνησε μια διαδικασία ομαλοποίησης της πολιτικής τον Δεκέμβριο του 2021 και δεσμεύτηκε να επαναφέρει τον πληθωρισμό στον μεσοπρόθεσμο στόχο του 2% εγκαίρως, σύμφωνα με την εντολή της ΕΚΤ.
Οι προβλέψεις για το μέλλον
Κοιτάζοντας το μέλλον, υπάρχουν ενδείξεις ότι οι επιπτώσεις του πολέμου στον πληθωρισμό της ζώνης του ευρώ μέσω των εξελίξεων στις διεθνείς αγορές ενέργειας και τροφίμων θα μπορούσαν να μετριαστούν. Ένας βασικός παράγοντας από αυτή την άποψη είναι η τιμή της ενέργειας. Το 2022 η κατανάλωση φυσικού αερίου στην ΕΕ μειώθηκε σχεδόν κατά 20%, γεγονός που βοήθησε την ΕΕ να αντιμετωπίσει τη μείωση των εισαγωγών φυσικού αερίου από τη Ρωσία λόγω εν μέρει των κυρώσεων της ΕΕ. Τα εθνικά μέτρα και η πρωτοβουλία REPowerEU συμβάλλουν στην επιτάχυνση της μετάβασης στην πράσινη ενέργεια και στην αύξηση της ενεργειακής ανεξαρτησίας της ΕΕ. Οι προσπάθειες για εξοικονόμηση ενέργειας και διαφοροποίηση του ενεργειακού εφοδιασμού συνέβαλαν στην απότομη πτώση των τιμών του φυσικού αερίου τους τελευταίους μήνες από τα υψηλά ρεκόρ του φθινοπώρου του 2022.
Για τα τρόφιμα
Ο πληθωρισμός των τροφίμων είναι επί του παρόντος η μεγαλύτερη συνιστώσα του πληθωρισμού της ζώνης του ευρώ αν και οι κορυφαίοι δείκτες έχουν παρουσιάσει ισχυρές μειώσεις από τα μέσα του 2022. Αυτό υποστηρίζει την προσδοκία ότι ο πληθωρισμός των τροφίμων θα μετριαστεί ξανά τους επόμενους μήνες.
Παρά αυτά τα θετικά μηνύματα, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι ο πόλεμος συνεχίζει να εγκυμονεί σημαντικούς αρνητικούς κινδύνους για την οικονομία και θα μπορούσε και πάλι να αυξήσει το κόστος, ιδίως της ενέργειας και των τροφίμων.
Ανθεκτικότητα
Σύμφωνα με τη μελέτη, συνολικά η ζώνη του ευρώ αψήφησε τις προσδοκίες και έδειξε αξιοσημείωτη οικονομική ανθεκτικότητα στις επιπτώσεις του πολέμου. Ενώ το Ευρωσύστημα και οι περισσότεροι αναλυτές περίμεναν συρρίκνωση της οικονομίας της ζώνης του ευρώ στο τέλος του περασμένου έτους, το πραγματικό ΑΕΠ στην πραγματικότητα αυξήθηκε κατά 0,1% σε τριμηνιαία βάση το τέταρτο τρίμηνο του 2022. Οι εκτιμήσεις δείχνουν αδύναμη αλλά θετική ανάπτυξη στο εγγύς μέλλον, υποστηριζόμενη από χαμηλότερο ενεργειακό κόστος και φορολογικά μέτρα που στοχεύουν στον μετριασμό των επιπτώσεων του υψηλού πληθωρισμού στα πραγματικά εισοδήματα. Οι ισχυρές αγορές εργασίας στη ζώνη του ευρώ παραμένουν επίσης φωτεινό σημείο.
Πηγή: ΟΤ
