Τον κίνδυνο να μην απορροφηθούν τα κονδύλια που διαθέτει το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας στις χώρες της ΕΕ επισημαίνει το Ευρωπαϊκο Ελεγκτικό Συνέδριο (ΕΕΣ). Στην έκθεση που δόθηκε σήμερα στη δημοσιότητα το ΕΕΣ εκφράζει τον προβληματισμό του για το γεγονός ότι τα κεφάλαια από το Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF) για την ανάκαμψη από την πανδημία, εισρέουν στην πραγματική οικονομία των χωρών της ΕΕ με ρυθμό βραδύτερο του αναμενόμενου.
Απολογισμός ως το 2023
Ο απολογισμός της έκθεσης αφορά τα πρώτα τρία χρόνια του εφαρμογής του Μηχανισμού, που θεσπίστηκε τον Φεβρουάριο του 2021 για να χρηματοδοτήσει μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις στις χώρες της ΕΕ, μεταξύ άλλων στην πράσινη και ψηφιακή μετάβαση. Ο Μηχανισμός λήγει στις 31 Αυγούστου 2026 και διαθέτει μέσα από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΤΑΑ) κονδύλια συνολικού ύψους 723,5 δισεκατομμύρια ευρώ, 338 δις. ευρώ σε επιχορηγήσεις και 385,8 δις ευρώ σε δάνεια.
Tο ήμισυ σχεδόν των κονδυλίων που είχαν εκταμιευθεί στα 15 κράτη μέλη που παρείχαν τις αναγκαίες πληροφορίες στο ΕΕΣ, δεν είχαν φτάσει ακόμη στους τελικούς αποδέκτες
Σύμφωνα με την έκθεση του ΕΕΣ, οι καθυστερήσεις στην εκταμίευση των κονδυλίων (συνολικού ύψους 724 δισ. ευρώ), υπονομεύουν την επίτευξη των στόχων «για τη στήριξη της προσπάθειας των χωρών της ΕΕ να ανακάμψουν από την πανδημία και της ανθεκτικότητάς τους».
Λιγότερο από το 30% των στόχων έχουν υλοποιηθεί
«Η σημασία της έγκαιρης απορρόφησης των κονδυλίων του Ταμείου είναι μεγάλη, όχι μόνο προκειμένου να μην παρατηρηθούν φαινόμενα συμφόρησης στην υλοποίηση μέτρων προς το τέλος της περιόδου εφαρμογής του μηχανισμού, αλλά και για να μειωθεί ο κίνδυνος μη αποδοτικών ή και εσφαλμένων δαπανών», δήλωσε η Ιβάνα Μάλετιτς, μέλος του ΕΕΣ και αρμόδια για τον έλεγχο.
«Επισημαίνουμε τους κινδύνους που συνεπάγεται το γεγονός ότι, ήδη στα μισά της περιόδου υλοποίησης, οι χώρες της ΕΕ έχουν διεκδικήσει λιγότερο από το ένα τρίτο των προβλεφθέντων κονδυλίων και έχουν εκπληρώσει λιγότερο από το 30 % των προκαθορισμένων ορόσημων και τιμών-στόχου τους», δήλωσε το αρμόδιο στέλεχος του ΕΕΣ.
Μέχρι σήμερα ο μέσος όρος απορρόφησης των πόρων πανευρωπαϊκά κυμαίνεται στο 37%. Η ΕΕ μετράει την απορρόφηση με βάση τη εκταμίευση των πόρων από το Ταμείο Ανάκαμψης. Επισημαίνει ωστόσο ότι υπάρχουν καθυστερήσεις στην πληρωμή των πόρων στους τελικούς αποδέκετες. Το γεγονός αυτό έχουν επισημάνει στην Ελλάδα ερευνητές του Παραρητηρίου Ταμείου Ανάκαμψης του Ινσιτούτου ΕΝΑ, μιλώντας για καθυστερήσεις σε αυτό που ονομάζουν «πραγματική απορρόφηση» των πόρων.
Ταμείο Ανάκαμψης: μόνο τα μισά κονδύλια έχουν φτάσει στους αποδέκτες
Από την άλλη πλευρά, το ΕΕΣ εκτιμά ως «θετικό» το γεγονός ότι με την προχρηματοδότηση, που μπορούσε να ανέλθει έως και στο 13% του ποσού που δικαιούνταν, τα κράτη μέλη εισέπραξαν περισσότερα χρήματα στις αρχές, σε πλήρη συμφωνία με τον στόχο της αντιμετώπισης της κρίσης.
Ωστόσο, στην έκθεσή του, το ΕΕΣ επικρίνει τον ρυθμό των εκταμιεύσεων έκτοτε. Mέχρι το τέλος του 2023, η Επιτροπή είχε εκταμιεύσει στα εθνικά δημόσια ταμεία μόλις 213 δισεκατομμύρια ευρώ (συμπεριλαμβανομένων 56,5 δις ευρώ υπό τη μορφή προχρηματοδότησης). Εντούτοις, τα κεφάλαια αυτά δεν είχαν κατ’ ανάγκη φτάσει στους τελικούς αποδέκτες τους, συμπεριλαμβανομένων ιδιωτικών επιχειρήσεων, κρατικών εταιρειών ενέργειας, πανεπιστημίων, σχολείων, κ.α. Συγκεκριμένα, το ήμισυ σχεδόν των κονδυλίων του ΜΑΑ που είχαν εκταμιευθεί στα 15 κράτη μέλη που παρείχαν τις αναγκαίες πληροφορίες στο ΕΕΣ, δεν είχαν φτάσει ακόμη στους τελικούς αποδέκτες.
Τι ισχύει για την Ελλάδα
Ειδικότερα, σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, μέχρι το τέλος του 2023, η Επιτροπή είχε εκταμιεύσει το 40% των συνολικών κονδυλίων που διαθέτει το Ταμείο Ανάκαμψης. Ωστόσο, ερευνητές του Ινσιτούτου ΕΝΑ επισημαίνουν ότι η πραγματική απορρόφηση των κονδυλίων, δηλαδή οι πληρωμές στους τελικούς δικαιούχους είναι πολύ μικρότερη, αγγίζοντας περίπου το 12%
Σημειώνεται ότι ο συνολικός αριθμός ορόσημων και τιμών-στόχου για την Ελλάδα είναι 331 – μεταξύ των υψηλότερων στην ΕΕ. Με κονδύλια ύψους 35,9 δις ευρώ τα οποία αντιστοιχούν στο 16,3% του ΑΕΠ της, η Ελλάδα είναι ένας από τους μεγαλύτερους δικαιούχους των πόρων του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας στην ΕΕ ως προς το ΑΕΠ. Σύμφωνα με τους ελεγκτές η Ελλάδα είχε ως το τέλος του 2023 ολοκληρώει μόλις το 26% των ορόσημων, δηλαδή τα 87.
Ειδικά σε ό,τι αφορά την Ελλάδα η Ιβάνα Μάλετιτς είπε ότι διαπιστώνονται καθυστερήσεις, αλλά υπάρχει χρόνος καθώς οι μεγαλύτερες εκταμιεύσεις αναμένονται το 2025.
Οι αιτίες των καθυστερήσεων
Όλες σχεδόν οι χώρες καθυστέρησαν να υποβάλουν τα αιτήματα πληρωμής τους στην Επιτροπή και οι αιτίες ήταν συνήθως ο πληθωρισμός ή οι ελλείψεις εφοδιασμού, η αβεβαιότητα ως προς τους περιβαλλοντικούς κανόνες και η ανεπαρκής διοικητική ικανότητα.
Μέχρι το τέλος του 2023, οι χώρες είχαν υποβάλει το 70% των αιτημάτων που αναμένονταν, για ποσό κατά 16% χαμηλότερο εκείνου που είχε προβλεφθεί. Επτά χώρες μάλιστα, για διάφορους λόγους, δεν είχαν εισπράξει κανένα κονδύλι για την ικανοποιητική εκπλήρωση ορόσημων και τιμών-στόχου. Η Επιτροπή και τα κράτη μέλη έλαβαν μέτρα για να διευκολύνουν την απορρόφηση, ιδίως το 2023, ωστόσο το ΕΕΣ εκτιμά ότι είναι πολύ νωρίς για να αξιολογηθεί ο αντίκτυπος των μέτρων αυτών.
Κίνδυνος να μην ολοκληρωθούν τα έργα
«Ο κίνδυνος να μην ολοκληρωθούν στην ώρα τους όλα τα μέτρα που έχουν προγραμματιστεί είναι υπαρκτός», τονίζει το ΕΕΣ. Μέχρι το τέλος του 2023, τα αιτήματα πληρωμής που είχαν υποβληθεί αφορούσαν την εκπλήρωση του 28% των 6.234 ορόσημων και στόχων (δηλαδή των δεικτών προόδου). Αυτό σημαίνει ότι μένει να εκπληρωθεί σημαντικός αριθμός αυτών, ενδεχομένως τα πλέον απαιτητικά. Οι περισσότερες χώρες έδωσαν προτεραιότητα στις μεταρρυθμίσεις προτού προχωρήσουν στις επενδύσεις.
Ωστόσο, η συγκέντρωση των επενδύσεων προς το τέλος της περιόδου εφαρμογής του Μηχανισμού, είναι πιθανό να αυξήσει περαιτέρω τις καθυστερήσεις και να επιβραδύνει την απορρόφηση, προειδοποιεί το ΕΕΣ.
Ευελιξία στην εκταμίευση
Τέλος, επισημαίνεται ότι δεν είναι απαραίτητο ότι οι εκταμιεύσεις είναι συνάρτηση του αριθμού των ορόσημων και των στόχων. Με άλλα λόγια, είναι δυνατό να καταβάλλονται σημαντικά κονδύλια χωρίς τα κράτη μέλη να έχουν ολοκληρώσει τα αντίστοιχα μέτρα. Το ΕΕΣ τονίζει ότι οι κανόνες δεν προβλέπουν δυνατότητα ανάκτησης κονδυλίων από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σε περίπτωση που έχουν μεν καταβληθεί για εκπληρωθέντα ορόσημα και στόχους, αλλά τα σχετικά μέτρα δεν ολοκληρώνονται εν τέλει.
Σημειώνεται ότι ως το τέλος του 2023 η Επιτροπή είχε αναλάβει δεσμεύσεις ύψους 648 δισεκατομμυρίων ευρώ για επιχορηγήσεις και δάνεια προς τα 27 κράτη μέλη. Ως «απορρόφηση» το ΕΕΣ εννοεί την εκταμίευση ενωσιακής χρηματοδότησης από την Επιτροπή στα κράτη μέλη (δικαιούχους και δανειολήπτες). Το κλιμάκιο ελέγχου πραγματοποίησε επιτόπιες επισκέψεις σε τέσσερις χώρες: στην Ισπανία, την Ιταλία, τη Σλοβακία και τη Ρουμανία.
