Μέχρι σήμερα η εικόνα του Ταξιάρχη Μιχαήλ στον ναό των Παμμεγίστων Ταξιαρχών στον Μανταμάδο της Λέσβου προκαλεί δέος. Το αυστηρό ύφος του Αρχαγγέλου, τα μεγάλα μάτια που διαπερνούν, το μαύρο χρώμα, η φοβερή ρομφαία και τα επιχρυσωμένα φτερά συνθέτουν μια συγκλονιστική παρουσία.
Η εικόνα είναι ανάγλυφη, από τις ελάχιστες σε ολόκληρο τον ορθόδοξο κόσμο, και παρουσιάζει μόνο το κεφάλι του Ταξιάρχη. Οι πιστοί εναποθέτουν ακόμη σιδερένια παπούτσια ως τάματα, ακολουθώντας την παράδοση που θέλει τον Αρχάγγελο να τα φορά τις νύχτες.
Η δημιουργία της εικόνας είναι συνδεδεμένη με μια συγκλονιστική ιστορία. Σύμφωνα με τον θρύλο, το μοναστήρι δέχθηκε επίθεση από Σαρακηνούς πειρατές. Οι μοναχοί σφαγιάστηκαν όλοι, εκτός από έναν νεαρό δόκιμο, τον Γαβριήλ, ο οποίος κατάφερε να κρυφτεί στην οροφή της εκκλησίας. Εκεί, παρακολουθώντας το μακελειό, αντίκρισε με τρόμο μια οπτασία: τη μορφή του Αρχαγγέλου Μιχαήλ να φτερουγίζει πάνω από τους νεκρούς μοναχούς, γεμάτος έντονη, εκφοβιστική δύναμη. Εμπνευσμένος από τη θεία παρουσία, ο Γαβριήλ χρησιμοποίησε χώμα ποτισμένο με το αίμα των συντρόφων του και κερί για να φιλοτεχνήσει την εικόνα του Ταξιάρχη, όπως την είδε εκείνη την ημέρα.
Ας εξετάσουμε την ιστορία από την αρχή. Επικεφαλής της πειρατικής αρμάδας ήταν ο Σιρχάν, ένας αδίστακτος και αιμοβόρος αρχιπειρατής που είχε βάλει στόχο ζωής τη λεηλασία του μοναστηριού. Το μοναστήρι, αν και παλαιό, αποτελούσε σημαντικό καταφύγιο ιερών κειμηλίων και θησαυρών, κάτι που τράβηξε την προσοχή των πειρατών. Μια νύχτα, οι πειρατές έφτασαν αθόρυβα στις ακτές και εισέβαλαν με βίαιο τρόπο στο μοναστήρι, ακριβώς τη στιγμή που οι μοναχοί συγκεντρώνονταν για την ακολουθία του όρθρου. Μέσα σε λίγες στιγμές, ο ιερός χώρος μετατράπηκε σε σκηνή σφαγής.
Ο νεαρός Γαβριήλ ήταν ο μόνος που γλίτωσε από τη σφαγή, διαφεύγοντας στη στέγη. Οι πειρατές τον εντόπισαν και άρχισαν να τον καταδιώκουν με μανία. Τότε, σύμφωνα με τον θρύλο, η στέγη της εκκλησίας μετατράπηκε σε φουρτουνιασμένη θάλασσα, και ανάμεσα στα κύματα εμφανίστηκε η πελώρια μορφή του Αρχαγγέλου Μιχαήλ. Με ένα φωτεινό και άγριο σπαθί, ο Αρχάγγελος επιτέθηκε στους πειρατές, αναγκάζοντάς τους να τραπούν σε άτακτη φυγή.
Ο Γαβριήλ ένιωσε δέος και ευγνωμοσύνη για το θαύμα που αντίκρισε. Παρά τη βαθιά θλίψη για την απώλεια των συντρόφων του, βρήκε την εσωτερική δύναμη να αποτυπώσει την οπτασία που έσωσε τη ζωή του. Έπεσε στα γόνατα και ζήτησε τη φώτιση του Ταξιάρχη για να δημιουργήσει την εικόνα του. Με χώμα και αίμα ανακάτεψε τον πηλό, αλλά το υλικό δεν ήταν αρκετό για να φτιάξει ολόκληρη τη μορφή, οπότε επικεντρώθηκε στο πρόσωπο, αποτυπώνοντας με ευλάβεια τα επιβλητικά χαρακτηριστικά του Αρχαγγέλου.
Σήμερα, ο ναός του Ταξιάρχη αποτελεί σημαντικό προσκύνημα. Πλήθη πιστών συρρέουν κάθε χρόνο για να τιμήσουν τη μνήμη των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ, ιδιαίτερα στις 8 Νοεμβρίου και την Κυριακή των Μυροφόρων, δύο εβδομάδες μετά το Πάσχα. Οι πιστοί προσεύχονται και αφήνουν τα τάματά τους, έχοντας τη βεβαιότητα ότι η παρουσία του Ταξιάρχη προστατεύει τον τόπο και όσους επικαλούνται τη βοήθειά του με πίστη.
