Πιστεύεται ότι διένυε την τέταρτη δεκαετία της ζωής της, τα δόντια της τόσο φθαρμένα που μάλλον θα δυσκολευόταν να φάει κανονικά. Όταν όμως πέθανε, κάποιος φρόντισε να αποθέσει το σώμα της σε μια σπηλιά.
Περίπου 75.000 χρόνια αργότερα, το διαλυμένο κρανίο της επέτρεψε στους ανθρωπολόγους να δημιουργήσουν ένα ρεαλιστικό πρόπλασμα του κεφαλιού της.
Του κεφαλιού μιας γυναίκας Νεάντερταλ, γνωστής ως Shanidar Z.
Το ομοίωμα, αποτέλεσμα μιας δύσκολης προσπάθειας που διήρκεσε πάνω από έναν χρόνο, παρουσιάζεται στο ντοκιμαντέρ Secrets of the Neanderthals («Μυστικά των Νεάντερταλ»), το οποίο γυρίστηκε από το BBC και κάνει πρεμιέρα στο Netflix την Πέμπτη.
Το κρανίο της γυναίκας, κατακερματισμένο σε 200 κομμάτια και ισοπεδωμένο σε ένα στρώμα πάχους 2 εκατοστών, βρέθηκε στο σπήλαιο Σάνινταρ του ιρακινού Κουρδιστάν, όπου είχαν ανακαλυφθεί τη δεκαετία του 1950 οι σκελετοί τουλάχιστον δέκα Νεάντερταλ. Όταν μια ομάδα βρετανών ερευνητών έλαβε άδεια να εξετάσει ξανά τη σπηλιά τον σκελετό της Shanidar Z από τη μέση και πάνω.
«Το κρανίο ήταν επίπεδο σαν πίτσα» είπε στο BBC ο Γκρέιαμ Μπάρκερ του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ, επικεφαλής της ανασκαφής.
Τα οστά της λεκάνης, με βάσει τα οποία προσδιορίζεται συνήθως το φύλο σε αρχαίους σκελετούς, απουσίαζαν. Ωστόσο η ερευνητική ομάδα εφάρμοσε μια σχετικά νέα τεχνική ανάλυσης ιχνών από πρωτεΐνες στα δόντια, οι οποίες υποδεικνύουν ότι πρόκειται για γυναίκα.
Οι Νεάντερταλ (Homo neanderthalensis), συγγενείς αλλά όχι άμεσοι πρόγονοι του σύγχρονου ανθρώπου, εμφανίστηκαν πριν από τουλάχιστον 300.000 χρόνια και εξαπλώθηκαν στην Ευρασία, από τη Δυτική Ευρώπη μέχρι τη Σιβηρία. Συνυπήρξαν στην Ευρώπη με τoν Homo sapiens για δεκάδες χιλιάδες χρόνια πριν από τη μυστηριώδη εξαφάνισή τους πριν από περίπου 40.000 χρόνια.
Με άδεια των τοπικών αρχών, τα θραύσματα του σκελετού, ενσωματωμένα ακόμα στα ιζήματα, μεταφέρθηκαν στη Βρετανία όπου ενισχύθηκαν με ειδική κόλλα, απομονώθηκαν από το υπόστρωμα και συγκολλήθηκαν με το χέρι, διαδικασία που διήρκεσε έναν χρόνο.
Στη συνέχεια, το συναρμολογημένο κρανίο σαρώθηκε σε τρεις διαστάσεις και ένα αντίγραφό του από εκτυπωτή 3D εστάλη στους ολλανδούς καλλιτέχνες Άντριε και Άλφονς Κένις, οι οποίοι ειδικεύονται στα προπλάσματα αρχαϊκών ειδών.
Οι Νεάντερταλ ξεχώριζαν από τα έντομα υπερόφρυα τόξα και το στενό πηγούνι, αν όμως έβλεπε κανείς τη γυναίκα ντυμένη με σύγχρονα ρούχα «πιθανότατα δεν θα της έριχνε δεύτερη ματιά» σχολίασε στο CNN η δρ Έμα Πόμεροϊ του Κέμπριτζ, η οποία ανακάλυψε τον σκελετό.
Η γυναίκα είχε ύψος γύρω στο 1,5 μέτρο, είχε μεγάλο κεφάλι και είχε ηλικία περίπου 40 ετών, αν και η αβεβαιότητα για αυτή την εκτίμηση είναι μεγάλη.
«Δεν μπορούμε να είμαστε 100% σίγουροι ότι δεν ήταν μεγαλύτερη» είπε η Πόμεροϊ. «Αυτό που μπορούμε να πούμε είναι ότι ήταν κάποιος που έζησε σχετικά μακρά ζωή. Για εκείνη την κοινωνία, θα ήταν πιθανότατα σημαντική όσον αφορά τις γνώσεις και την εμπειρία της».
Το σπήλαιο Σάνινταρ είναι διάσημο μεταξύ των ανθρωπολόγων λόγω των ενδείξεων που προσέφερε ότι οι Νεάντερταλ έθαβαν τους νεκρούς τους με λουλούδια.
Όμως οι έρευνες της Πόμεροϊ και των συνεργατών της υποδεικνύουν ότι η γύρη λουλουδιών που δημιούργησε αυτές τις υποψίες μάλλον προήλθε από κάποιο μελίσσι ή από λουλούδια σε κλαδιά με τα οποία καλύπτονταν οι νεκροί.
Όπως σχολίασε στο BBC ο Κρις Χαντ, καθηγητής του Πανεπιστημίου «Τζον Μουρς» του Λίβερπουλ που συμμετείχε στην προσπάθεια, το ερώτημα του εάν οι Νεάντερταλ πράγματι έθαβαν τους νεκρούς τους παραμένει ανοιχτό.
«Θα δίσταζα να χρησιμοποιήσω τη λέξη ‘ταφή’» είπε. «Θα προτιμούσα τη λέξη ‘τοποθέτηση’ για να απομακρυνθώ από την εικόνα του παπά και της εκκλησίας. Δεν υπάρχει όμως αμφιβολία ότι τηρούσαν μια παράδοση που έλεγε ‘εδώ αφήσαμε τη γιαγιά’».
