Το νερό είναι αναγκαίο για τη ζωή, για την υγεία, την ανάπτυξη, πλέον και για την ειρήνη. Παρ’ όλα αυτά, η πρόσβαση σε ασφαλές και καθαρό πόσιμο νερό και σε υποδομές αποχέτευσης αναγνωρίστηκε ως ανθρώπινο δικαίωμα μόλις το 2010.
Στα χρόνια ωστόσο που μεσολάβησαν από εκείνη την ιστορική -όπως χαρακτηρίστηκε- απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, ολοένα και φθίνει.
Σήμερα, για το ένα τέταρτο του παγκόσμιου πληθυσμού (26%) δεν είναι καν διαθέσιμο το καθαρό νερό.
Οι λόγοι είναι πολλοί. Κυμαίνονται από τις δυσανάλογες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, τη μόλυνση των υδάτινων πόρων και πολέμους, μέχρι την έλλειψη υποδομών, την κακή διαχείριση υπηρεσιών, τη φτώχεια και τις ανισότητες, την αύξηση του πληθυσμού.
Στις ανεπτυγμένες χώρες το θέμα του νερού σπάνια βρίσκεται στην πολιτική ατζέντα, εκτός ίσως από τις περιπτώσεις των ιδιωτικοποιήσεων, που συχνά «βαφτίζονται» από τις κυβερνήσεις ως μέτρο προστασίας του πιο πολύτιμου και απόλυτα δημόσιου αγαθού.
Ακόμη και στον ΟΗΕ χρειάστηκε να περάσουν 46 ολόκληρα χρόνια από την πρώτη Παγκόσμια Διάσκεψη για το Νερό μέχρι να οργανώσει μια δεύτερη, παρά την επιδεινούμενη κατάσταση διεθνώς.
Μόλις τριήμερη, έγινε στη Νέα Υόρκη στα τέλη της περασμένης εβδομάδας, με τη συμμετοχή παραγόντων από την πολιτική, τις επιχειρήσεις, τον επιστημονικό κόσμο και την κοινωνία των πολιτών.
Το αποτέλεσμα είναι ένα παγκόσμιο σχέδιο δράσης με πάνω από 700 εθελοντικές δεσμεύσεις για την προμήθεια, τη διαχείριση και την προστασία των υδάτινων πόρων.
Συμφωνήθηκε επίσης ο ορισμός ειδικού απεσταλμένου του ΟΗΕ για το νερό, καθώς και η δημιουργία ενός νέου επιστημονικού φορέα για την ανάλυση των παγκόσμιων δεδομένων για το θέμα, με πιο συντονισμένο τρόπο.
Πολλώ μάλλον όταν το νερό συνδέεται άμεσα με την δημόσια υγεία, τις προσπάθειες καταπολέμησης της επισιτιστικής ανασφάλειας, την κλιματική κρίση, την ενέργεια, ακόμη και με την εθνική ασφάλεια.
Πράξεις, όχι λόγια
«Το νερό πρέπει να βρίσκεται στο επίκεντρο της παγκόσμιας πολιτικής ατζέντας», υπογράμμισε ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες στην καταληκτική ομιλία του στη διάσκεψη.
Σε περίπτωση αδράνειας διακυβεύεται «το ανθρώπινο μέλλον», προειδοποίησε. «Το νερό μας συνδέει όλους».
Ωστόσο καμία από αυτές τις συμφωνίες δεν είναι δεσμευτική.
Κάτι που πρακτικά σημαίνει ότι ακόμη κι αν δεν τηρηθούν, κανείς δεν θα κληθεί να λογοδοτήσει.
Αυτό που ανακοινώθηκε είναι ότι θα καταγραφεί σε μελλοντικές συναντήσεις του ΟΗΕ η πρόοδος που έχει -ή δεν έχει- σημειωθεί.
Επιστήμονες και ακτιβιστές τονίζουν ότι δεν υπάρχουν περιθώρια επανάπαυσης, ότι απαιτούνται σαφείς δεσμεύσεις όπως συνέβη με τις συμφωνίες του Παρισιού για το Κλίμα το 2015 και για τη βιοποικιλότητα το 2022.
Περισσότεροι από εκατό επιστήμονες, ειδικοί εμπειρογνώμονες και ομάδες της κοινωνίας από πέντε ηπείρους άσκησαν δημόσια κριτική στον εθελοντικό χαρακτήρα του παγκόσμιου σχεδίου δράσης, με ανοιχτή επιστολή.
«Σας προτρέπουμε να επιδείξετε τολμηρή ηγεσία για να αυξήσετε δραματικά το επίπεδο της λογοδοσίας, της αυστηρότητας και της φιλοδοξίας στα αποτελέσματα της Διάσκεψης, ώστε να αντικατοπτρίζεται η σοβαρότητα και ο επείγων χαρακτήρας των παγκόσμιων προκλήσεων για το νερό», ανέφεραν.
Ζητούν δεσμευτικές συμφωνίες -προτείνοντας μια Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τη βιώσιμη και δίκαιη χρήση του νερού- συνεκτική δράση και διαφανείς αναφορές από τις κυβερνήσεις, την επιχειρηματική κοινότητα και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα.
Τόνισαν επίσης την ανάγκη ενίσχυσης της στοχευμένης βοήθειας, καθώς και οικονομικές και πολιτικές μεταρρυθμίσεις για την αντιμετώπιση της μη βιώσιμης χρήσης των υδάτινων πόρων και της ανεπαρκούς πρόσβασης σε καθαρό νερό.
Διαφορετικά, προειδοποιούν, το σχέδιο δράσης «κινδυνεύει να καταστεί άνευ σημασίας».
Θεωρία vs πραγματικότητας
Μόλις δώδεκα αρχηγοί κρατών ήταν μεταξύ των 7.000 συμμετεχόντων στη δεύτερη Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Νερό.
Οι λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες υποεκπροσωπήθηκαν, σε αντίθεση με τις μεγάλες εταιρείες.
Στις συνομιλίες υπογραμμίστηκε, δε, η ανάγκη για ιδιωτικά κεφάλαια που θα καλύψουν τα κενά των δημόσιων προϋπολογισμών.
Στο σχέδιο δράσης γίνεται ελάχιστη αναφορά στην ανισομερή κατανάλωση νερού από τις ανεπτυγμένες χώρες και τις βιομηχανίες τους, που μεταξύ άλλων φέρουν το μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης για την επιδεινούμενη κλιματική κρίση.
Ως εκ τούτου εκφράζονται σοβαρές αμφιβολίες για το κατά πόσο μπορεί να επιτευχθεί ο στόχος του ΟΗΕ για καθολική και ισότιμη πρόσβαση σε ασφαλές και προσιτό πόσιμο νερό για όλους ως το 2030.
Δεκατρία χρόνια άλλωστε από τότε που η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών αναγνώρισε το δικαίωμα κάθε ανθρώπου να έχει πρόσβαση στο νερό, τα επίσημα στοιχεία δείχνουν ότι η απόφαση αυτή παραμένει στα «χαρτιά».
Περίπου 2,2 δισεκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε υπηρεσίες πόσιμου νερού με ασφαλή διαχείριση.
Σχεδόν 2 δισεκατομμύρια άνθρωποι εξαρτώνται από εγκαταστάσεις υγειονομικής περίθαλψης χωρίς βασικές υπηρεσίες νερού.
Πάνω από το ήμισυ του παγκόσμιου πληθυσμού, ήτοι 4,2 δισεκατομμύρια άνθρωποι, στερούνται υπηρεσιών αποχέτευσης με ασφαλή διαχείριση.
Κάθε χρόνο 297.000 παιδιά κάτω των πέντε ετών πεθαίνουν από ασθένειες που οφείλονται σε κακές συνθήκες υγιεινής ή κατανάλωση μη ασφαλούς πόσιμου νερού.
Τουλάχιστον 2 δισεκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε χώρες που αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα λειψυδρίας.
Στο μεσοδιάστημα, περίπου στα δύο τρίτα των διασυνοριακών ποταμών στον κόσμο δεν υπάρχει καν πλαίσιο συνεργατικής διαχείρισης.
Συνολικά, το 70% της κατανάλωσης νερού πηγαίνει στη γεωργία.
Το 80% λυμάτων ρέει πίσω στα υδάτινα οικοσυστήματα χωρίς επεξεργασία ή επαναχρησιμοποίηση.
«Το ήμισυ του παγκόσμιου πληθυσμού θα αντιμετωπίσει προβλήματα λειψυδρίας έως το 2025», προειδοποιούν στην ανοιχτή επιστολή τους επιστήμονες και ειδικοί.
Πρόκειται για «πολλά εκατομμύρια ανθρώπους», επισημαίνουν, που «θα εγκλωβιστούν σε μια ζωή με κακή υγεία και χαμένες ευκαιρίες».
