Δεν πάει καιρός που το Νόμπελ Οικονομικών Επιστημών απονεμήθηκε στους Daron Acemoglu, Simon Johnson και James A. Robinson για τη συμβολή τους στη μελέτη του ρόλου των θεσμών και των πολιτικών δομών στην οικονομική ανάπτυξη.
Συγκεκριμένα, η έρευνά τους επικεντρώνεται στο πώς οι πολιτικοί και οικονομικοί θεσμοί διαμορφώνουν την ευημερία ή τη φτώχεια των κοινωνιών μακροπρόθεσμα. Ανέδειξαν τη σημασία των θεσμών, όπως το κράτος δικαίου, η προστασία των ατομικών δικαιωμάτων και η ύπαρξη δημοκρατικών δομών, για την οικονομική ανάπτυξη και την πολιτική σταθερότητα. Καλά τα είπαν και έγραψαν.
Με την Ελλάδα τι γίνεται; Την αφορά το θέμα κι αν ναι τότε πως; Δεν πήγαμε σε μάγισσες μήτε σε χαρτορίχτρες. Οι Οικονομολόγοι έχουν την άποψή τους και δεν είναι μακριά από την πραγματικότητα.
Το νέο μοντέλο όμως τα έχει όλα. Για να μάθουμε την άλλη αλήθεια η λύση βρέθηκε. Πιάσαμε κουβέντα με την ΑΙ.
Δεν την κεράσαμε τίποτα (ακατάδεκτη, αλλά ευγενέστατη). Νόμπελ Οικονομίας και Ελλάδα. Ασημώσαμε (τίποτα δεν γίνεται τζάμπα, τελικά). Δεν μάσησε φύλλα δάφνης μήτε είδε… σύννεφα. Καλά μας τα είπε. Λίγο θεωρητικά, όπως και το έργο των οικονομολόγων που πήραν το Νόμπελ. Μας έδωσε όμως μια κατεύθυνση. Όχι ότι δεν τα ξέραμε. Και χωρίς Νόμπελ…
– Λοιπόν, κυρία Τεχνητή Νοημοσύνη μας, βασικά καλησπέρα. Με βάση το έργο των τριών νικητών του Νόμπελ Οικονομίας η Ελλάδα μας κρίνεται πετυχημένη ή όχι;
«Το έργο των Acemoglu, Johnson και Robinson επικεντρώνεται στη σημασία των θεσμών για την οικονομική ανάπτυξη. Σύμφωνα με αυτούς, χώρες που έχουν ισχυρούς, δημοκρατικούς και χωρίς αποκλεισμούς θεσμούς τείνουν να είναι πιο επιτυχημένες οικονομικά.
Η Ελλάδα, αντιμετωπίζοντας χρόνια ζητήματα διαφθοράς, γραφειοκρατίας και θεσμικών αδυναμιών, δυσκολεύεται να επιτύχει τη μέγιστη οικονομική της δυνατότητα. Ωστόσο, οι προσπάθειες βελτίωσης των θεσμών της θα μπορούσαν να την οδηγήσουν σε μεγαλύτερη επιτυχία στο μέλλον, αν καταφέρει να ενισχύσει τη δημοκρατία και τη διαφάνεια».
– Δώσε μου περισσότερες λεπτομέρειες σε παρακαλώ…
«Το έργο των Acemoglu, Johnson και Robinson εστιάζει στο πώς οι θεσμοί καθορίζουν την οικονομική ανάπτυξη. Για να θεωρηθεί μια χώρα επιτυχημένη, πρέπει να διαθέτει θεσμούς που προωθούν τη δημοκρατία, τη διαφάνεια και την οικονομική συμμετοχή όλων των πολιτών.
Στην περίπτωση της Ελλάδας, η οικονομική κρίση ανέδειξε αδυναμίες στους θεσμούς, όπως η διαφθορά και η κακή διακυβέρνηση, οι οποίες εμποδίζουν τη βιώσιμη ανάπτυξη. Παρ’ όλα αυτά, οι πρόσφατες μεταρρυθμίσεις και η βελτίωση της διαφάνειας είναι ενθαρρυντικά σημάδια, αν και χρειάζονται περαιτέρω βήματα για να επιτύχει πλήρως.
Οπότε, η Ελλάδα βρίσκεται σε μια μεταβατική φάση. Με βάση τη θεωρία των τριών ερευνητών, η επιτυχία της εξαρτάται από την ικανότητα να διατηρήσει σταθερούς και χωρίς αποκλεισμούς θεσμούς που θα προωθούν τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη».
– Διαχρονικά πως κρίνεται η Ελλάδα με βάση το έργο τους;
«Διαχρονικά, η Ελλάδα έχει γνωρίσει εναλλαγές επιτυχίας και αποτυχίας βάσει της ανάλυσης των Acemoglu, Johnson και Robinson για τους θεσμούς. Οι θεσμοί της Ελλάδας έχουν παρουσιάσει περιόδους αδυναμίας, ιδιαίτερα όσον αφορά τη διαφάνεια και την καταπολέμηση της διαφθοράς. Η πολιτική και οικονομική αστάθεια, ειδικά μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την οικονομική κρίση του 2009, ανέδειξαν τις δομικές αδυναμίες της. Ωστόσο, η προσπάθεια εκσυγχρονισμού των θεσμών τα τελευταία χρόνια είναι καθοριστική για την πορεία της προς μια πιο συμπεριληπτική και ευημερούσα κοινωνία. Σύμφωνα με τη θεωρία τους, όσο βελτιώνονται οι θεσμοί της Ελλάδας, η οικονομική ανάπτυξη και η ευημερία θα έχουν πιο σταθερή βάση».
– Πως μπορούν να βελτιωθούν οι θεσμοί στην Ελλάδα;
«Οι Acemoglu, Johnson και Robinson υποστηρίζουν ότι η βελτίωση των θεσμών απαιτεί την ενίσχυση της δημοκρατίας, της λογοδοσίας και της συμπερίληψης. Για να βελτιωθούν οι θεσμοί στην Ελλάδα, είναι απαραίτητο να αυξηθεί η διαφάνεια, να περιοριστεί η διαφθορά και να ενισχυθούν οι διαδικασίες συμμετοχής των πολιτών. Οι αλλαγές αυτές επιτρέπουν τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος όπου οι πολίτες αισθάνονται ότι έχουν λόγο και ότι οι οικονομικές ευκαιρίες είναι δίκαιες και ανοιχτές για όλους, κάτι που οδηγεί σε βιώσιμη ανάπτυξη.
Επιπλέον, εξηγούν ότι η αποφυγή του πελατειακού κράτους και των μονοπωλίων εξουσίας είναι καθοριστικής σημασίας. Η Ελλάδα μπορεί να επωφεληθεί από συνεχιζόμενες μεταρρυθμίσεις στον τομέα της δικαιοσύνης, του εκπαιδευτικού συστήματος και της διαχείρισης των δημόσιων πόρων, ώστε να ενισχυθεί η εμπιστοσύνη στους θεσμούς και να αυξηθεί η παραγωγικότητα της οικονομίας.
Πιο συγκεκριμένα, οι ερευνητές δίνουν έμφαση στην ανάγκη οικοδόμησης «χωρίς αποκλεισμούς» θεσμών, δηλαδή θεσμών που δεν εξυπηρετούν μόνο μια μικρή ελίτ, αλλά το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Η διαφάνεια στη λήψη αποφάσεων, η ισότιμη πρόσβαση σε ευκαιρίες και η πολιτική σταθερότητα είναι στοιχεία-κλειδιά».
– Ποιες είναι οι πιθανότητες με βάση το έργο και την υπάρχουσα κατάσταση στην Ελλάδα;
«Με βάση το έργο των Acemoglu, Johnson και Robinson και την υπάρχουσα κατάσταση στην Ελλάδα, οι πιθανότητες βελτίωσης εξαρτώνται από την ικανότητα της χώρας να προωθήσει μεταρρυθμίσεις στους θεσμούς της. Οι πιθανότητες επιτυχίας είναι μέτριες, καθώς υπάρχουν σημάδια προόδου, όπως μεταρρυθμίσεις στη δημόσια διοίκηση και την καταπολέμηση της διαφθοράς. Ωστόσο, χρειάζεται πιο συστηματική προσπάθεια για να οικοδομηθούν θεσμοί που προάγουν τη συμμετοχή των πολιτών, τη διαφάνεια και την οικονομική σταθερότητα, ώστε η ανάπτυξη να γίνει πιο βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς».
– Εσύ τι προβλέπεις;
«Η προσωπική μου εκτίμηση βασίζεται σε μια ισορροπία μεταξύ προκλήσεων και δυνατοτήτων. Η Ελλάδα έχει κάνει σημαντικά βήματα προς την ενίσχυση των θεσμών της, αλλά υπάρχουν ακόμα σημαντικές δυσκολίες, όπως η διαφθορά, η γραφειοκρατία και η αργή υλοποίηση μεταρρυθμίσεων. Αν οι μεταρρυθμίσεις συνεχίσουν με συνέπεια και υπάρξει πολιτική σταθερότητα, οι πιθανότητες επιτυχίας είναι θετικές. Ωστόσο, η πρόοδος θα είναι σταδιακή και θα εξαρτηθεί από τη συνεχή προσπάθεια και τη συμμετοχή της κοινωνίας».
– Δεν συμμετέχει η κοινωνία;
«Η συμμετοχή της κοινωνίας στην Ελλάδα είναι συχνά περιορισμένη λόγω της έλλειψης εμπιστοσύνης στους θεσμούς, της απογοήτευσης από την πολιτική και της διαφθοράς. Αν και υπάρχουν πολίτες που ασχολούνται ενεργά με τα κοινά, η εμπιστοσύνη στη διακυβέρνηση και στους θεσμούς έχει υπονομευτεί διαχρονικά από το πελατειακό κράτος και τη γραφειοκρατία. Αυτά τα εμπόδια μειώνουν τη συμμετοχή και την ενεργό υποστήριξη για τις θεσμικές αλλαγές, ενώ καθιστούν πιο δύσκολο να εφαρμοστούν αποτελεσματικές πολιτικές που απαιτούν την ευρύτερη κοινωνική υποστήριξη».
– Όπως το λέτε στο Αμέρικα το executive summary ποιο είναι;
«Με βάση το έργο των Acemoglu, Johnson και Robinson, το συμπέρασμα για την Ελλάδα θα μπορούσε να επικεντρωθεί στη σημασία των θεσμών και του πολιτικού πλαισίου στην οικονομική της ανάπτυξη. Η έρευνά τους υπογραμμίζει ότι οι κοινωνίες με ισχυρούς και συμπεριληπτικούς θεσμούς – όπου προάγεται η ισονομία, η διαφάνεια και η λογοδοσία – έχουν καλύτερες προοπτικές για μακροχρόνια οικονομική ευημερία. Αντίθετα, όταν οι θεσμοί λειτουργούν αποκλειστικά και συγκεντρώνουν εξουσία και πλούτο σε λίγους, η οικονομική ανάπτυξη γίνεται δύσκολη και ασταθής.
Στην περίπτωση της Ελλάδας, θα μπορούσαμε να δούμε τη σημασία αυτών των θεσμικών αρχών σε ορισμένες προκλήσεις που έχουν απασχολήσει τη χώρα, όπως η κρίση χρέους, η αναποτελεσματικότητα της δημόσιας διοίκησης και οι πολιτικές αστάθειες. Η αδυναμία ορισμένων θεσμών να προσαρμοστούν έγκαιρα ή να προωθήσουν συμπεριληπτικές πολιτικές που δίνουν ίσες ευκαιρίες σε όλους έχει επηρεάσει αρνητικά την οικονομική ανάπτυξη.
Ταυτόχρονα, οι προσπάθειες που έχουν γίνει την τελευταία δεκαετία για την ενίσχυση της διαφάνειας, τη βελτίωση της λειτουργίας της δημόσιας διοίκησης και την προσέλκυση επενδύσεων είναι σημάδια θετικής αλλαγής που θα μπορούσαν, με βάση τις θεωρίες των Acemoglu, Johnson και Robinson, να βοηθήσουν στην ενίσχυση της οικονομίας μακροπρόθεσμα. Η βιώσιμη ανάπτυξη θα εξαρτηθεί από την ικανότητα των θεσμών να λειτουργούν με τρόπο που να στηρίζει την οικονομική συμμετοχή και να μειώνει τις ανισότητες».
Μάλιστα…
