Photo by Louise Patterton on Unsplash
Με εισπρακτικές επιτυχίες όπως το βιβλίο του Stephen King’s «It», είναι ασφαλές να πούμε ότι η coulrophobia (ο φόβος για τους κλόουν) δεν είναι ένα περιθωριακό φαινόμενο.
Οι πολύχρωμοι ερμηνευτές του τσίρκου είναι ακριβώς στο ίδιο επίπεδο με βρικόλακες και λυκάνθρωπους στη λίστα των εμβληματικών κακοποιών του τρόμου. Αλλά σε αντίθεση με άλλα κινηματογραφικά τέρατα, οι κλόουν αρχικά είχαν σκοπό να κάνουν τα παιδιά να γελούν, όχι να κρύβονται κάτω από τα κρεβάτια τους τρομοκρατημένα. Τι συμβαίνει λοιπόν με τους κλόουν και μπορούν και αγγίζουν τους βαθύτερους φόβους μας;
Αυτό το διάχυτο μέρος του πολιτισμού μας έχει μακρά ιστορία. Όπως εξήγησε η Danielle Bainbridge στο εναρκτήριο επεισόδιο της ψηφιακής σειράς του PBS, «Origin of Everything», το ανησυχητικό στερεότυπο του κλόουν ξεκινά αιώνες πίσω.
Πριν οι κλόουν φορέσουν μεγάλα παπούτσια και πετάξουν πίτες ο ένας στο πρόσωπο του άλλου, οι πρώτες εκδοχές των ερμηνευτών βρίσκονταν στις βασιλικές αυλές. Ο γελωτοποιός της αυλής δεν ήταν κακός, αλλά ήταν το μόνο άτομο στο βασίλειο που μπορούσε να κοροϊδέψει τον μονάρχη χωρίς να φοβάται (κυριολεκτικά) να χάσει το κεφάλι του. Το γεγονός ότι οι ανόητοι δεν εμπίπτουν στην κανονική κοινωνική ιεραρχία μπορεί να συνέβαλε στον μελλοντικό ρόλο που θα έπαιζαν οι κλόουν ως αναξιόπιστοι.
Από τη μεσαιωνική εποχή, οι κλόουν εξελίχθηκαν στους αρλεκίνους του ιταλικού θεάτρου του 16ου αιώνα. Και πάλι, αυτά δεν ήταν αιμοδιψή τέρατα, αλλά δεν ήταν ούτε και φιλικοί προς τα παιδιά. Οι χαρακτήρες ήταν συχνά άτακτοι και ηθικά χρεοκοπημένοι, και τα περίεργα κοστούμια και οι μάσκες τους πρόσθεταν στα ανατριχιαστικά vibes που έβγαζαν.
Τον 19ο αιώνα, οι ασπροπρόσωποι κλόουν του τσίρκου που γνωρίζουμε σήμερα άρχισαν να κερδίζουν δημοτικότητα. Σε αντίθεση με τους γελωτοποιούς και τους αρλεκίνους που υπήρχαν πριν από αυτούς, αυτοί οι κλόουν έδιναν παραστάσεις κυρίως για παιδιά και διατηρούσαν μια υγιεινή εικόνα.
Όμως, αν και αυτοί οι κλόουν προορίζονταν να είναι φιλικοί προς τα παιδιά, το βαρύ μακιγιάζ τους κατέληξε να τους δίνει μια πιο ανησυχητική αίσθηση.
Όπως εξήγησαν ερευνητές πίσω από μια μελέτη του 2023 που δημοσιεύθηκε στο Frontiers in Psychology, το βαρύ μακιγιάζ ενός κλόουν μπορεί να δυσκολέψει τους ανθρώπους να διαβάσουν τις εκφράσεις του προσώπου τους, προκαλώντας μια αίσθηση ανησυχίας. Μπορεί να είναι δύσκολο να πει κανείς τι συναισθήματα κρύβει ένας κλόουν πίσω από το μεγάλο, κόκκινο χαμόγελό του. Το στερεοτυπικό λευκό πρόσωπο ενός κλόουν και τα έντονα κόκκινα χείλη μπορεί επίσης να κάνουν τους ανθρώπους να σκέφτονται υποσυνείδητα οποιαδήποτε ασθένεια, ένα θέμα που είναι σίγουρα περισσότερο τρομακτικό παρά αστείο.
Η ποπ κουλτούρα στις δεκαετίες του 1970, του ’80 και του ’90 μας έδειξε ότι η παλιά αντίληψη που είχαμε για τους κλόουν ως κακούς ταραχοποιούς δεν εξαφανίστηκε ποτέ. Το «It», το καλτ κλασικό «Killer Clowns From Outer Space» (1988) και αυτή η σκηνή από το «Poltergeist» (1982) συνδύαζαν όλους αυτούς τους αρχικούς φόβους. Αυτή η φόρμουλα μας έδωσε μια από τις πιο τρομακτικές φιγούρες στο σινεμά τρόμου σήμερα.
