Δάφνη Τσάρτσαρου
Το έθιμο των Γενίτσαρων είναι μια ιδιαίτερα τελετουργική και παραδοσιακή γιορτή της Νάουσας, η οποία διακρίνεται για τη αυστηρή πειθαρχία, την τυποποιημένη μορφή και την αισθητική παρουσία των συμμετεχόντων. Κάθε στοιχείο, από την ενδυμασία μέχρι τη μουσική και τους χορούς, αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ιεροτελεστίας που ακολουθεί απαράλλακτους κανόνες για αιώνες. Ας εξετάσουμε τα κύρια στοιχεία του εθίμου και την τελετουργία του.
Ο Γιανίτσαρος και η Μπούλα
Κεντρική φιγούρα του εθίμου είναι ο Γιανίτσαρος, ντυμένος με φουστανέλα και γεμάτος ασημικά στο στήθος και στη φορεσιά του. Κρατάει μια μακριά πάλα (σπαθί) και φοράει το χαρακτηριστικό κέρινο προσωπείο. Παράλληλα, η Μπούλα, αν και άνδρας, υποδύεται τη γυναικεία μορφή με σεβασμό, φορώντας φαρδιά φορέματα και ένα διακοσμημένο με τούλια και λουλούδια κέρινο προσωπείο. Ο ρόλος της Μπούλας είναι σημαντικός στην τελετουργία και συμβολίζει την αρμονία και την ισχυρή παρουσία της γυναικείας μορφής στην παράδοση.
Η συναρπαστική έναρξη και ο ρόλος της μουσικής
Το έθιμο ξεκινά την πρώτη Κυριακή της Αποκριάς, με το ντύσιμο των Γενίτσαρων. Η μουσική συνοδεία από το ζουρνά και το νταούλι (ο Ζαλιστός) δημιουργεί μια μελαγχολική αλλά και εορταστική ατμόσφαιρα καθώς η πομπή ξεκινά και κατευθύνεται από σπίτι σε σπίτι. Ο ήχος του ζουρνά και του νταουλιού είναι καθοριστικός και σηματοδοτεί τη συγκέντρωση των Γενίτσαρων.
Η σημασία της τελετουργίας
Όταν ο Γενίτσαρος ετοιμαστεί, ακολουθεί μια σειρά από τελετουργικές κινήσεις: τινάζεται τρεις φορές και πηδάει τρεις φορές στα δύο του πόδια, συμβολίζοντας τον αποχαιρετισμό. Στη συνέχεια, κάνει το σταυρό του και χαιρετά τους συμμετέχοντες. Η πομπή συνεχίζεται με τους συμμετέχοντες να κατευθύνονται στο Δημαρχείο, όπου πραγματοποιείται το συμβολικό προσκύνημα. Ο αρχηγός του μπουλουκιού, μαζί με την Μπούλα, εισέρχεται στο Δημαρχείο και ζητά την άδεια από τον Δήμαρχο για την τέλεση του εθίμου. Αυτή η διαδικασία αναδεικνύει τη συμμετοχή του Δήμου στην παράδοση και τη σημασία της ενσωμάτωσης του πολιτικού στοιχείου στην εορτή.
Ο χορός και οι πατινάδες
Ακολουθεί η πομπή στους δρόμους της πόλης, όπου οι συμμετέχοντες χορεύουν σε ζεύγη και σταυρώνουν τις πάλες τους ως αναπαράσταση μάχης. Η πορεία ακολουθεί συγκεκριμένη διαδρομή, με στάσεις σε επτά προκαθορισμένα σημεία (τριόδια), όπου οι Γενίτσαροι χορεύουν κυκλικά ως φόρο τιμής στην οικογένειά τους. Οι συγγενείς και φίλοι προσφέρουν χρήματα στους οργανοπαίκτες, και καθ’ όλη τη διάρκεια του εθίμου, οι θεατές δεν επιτρέπεται να συμμετέχουν στο χορό ή να τραγουδούν, καθώς ηγετικά ρόλο έχουν οι Γενίτσαροι.
Η κορύφωση και ο τελικός χορός
Η κορύφωση του εθίμου έρχεται την Κυριακή της Ορθοδοξίας, όταν όλα τα μπουλούκια συγκεντρώνονται στην περιοχή Σπηλαίου για ένα μεγάλο γλέντι. Με παραδοσιακές πίτες, γλυκά του ταψιού και ντόπιο κρασί, η γιορτή συνεχίζεται με την κοινή συμμετοχή των Γενίτσαρων και του πλήθους σε έναν χορό χαράς και γιορτής. Το έθιμο ολοκληρώνεται την Καθαρή Δευτέρα, όπου οι συμμετέχοντες συνεχίζουν την πορεία τους χωρίς τα «πρόσωπα», ακολουθώντας ωστόσο την ίδια διαδρομή και τελετουργία.
Το έθιμο των Γενίτσαρων παραμένει ζωντανό και ενισχύει τη σύνδεση της τοπικής κοινωνίας με την παράδοση και τον πολιτισμό της Νάουσας. Μέσα από τις τελετουργικές κινήσεις, τη μουσική και τον χορό, οι Γενίτσαροι διατηρούν ζωντανές τις ρίζες και τις αξίες του τόπου τους, γιορτάζοντας με σεβασμό και ευλάβεια τα έθιμα των προγόνων τους.
